Kopal

Kopale – występowanie, właściwości, odmiany

Kopal jest surowcem wydobywanym z ziemi (kopalina), składającym się z żywic niektórych drzew tropikalnych tj. drzew iglastych lub drzew liściastych. Słowo kopal pochodzi od słowa copalli w języku nahuati, co oznacza „kadzidło”. Można znaleźć go w różnych odmianach w krajach strefy podzwrotnikowej. Ogromną zaletą kopalu jest możliwość wyrabiania z niego biżuterii i różnego rodzaju przedmiotów. Kopale przez wiele lat były wykorzystywane jako materiał przy tworzeniu biżuterii i figurek przez wiele ludów na całym świecie. Aktualnie wykorzystywane są przy produkcji biżuterii w profesjonalnym jubilerstwie. Sporadycznie kopalami określa się żywice współczesne, które są pobierane z drzew (przede wszystkim na potrzeby farmacji).

Didier Descouens / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)

Właściwości kopali i ich występowanie

Kopale charakteryzują się twardą masą, której wnętrze jest niejasne lub przezroczyste, natomiast zewnętrzna strona jest ciemniejsza, na co wpływ ma wietrzenie. Są dobrze rozpuszczalne w alkoholu etylowym, acetonie, eterze, po części w benzenie i chloroformie. Przypomina wyglądem bursztyn. Ich kolejną wspólną cechą są inkluzje. Od bursztynu różni się niższą temperaturą mięknienia i topnienia, a to przekłada się na inny rodzaj obrabiania. Wykorzystywane w jubilerstwie, częstokroć są sztucznie postarzane do jasnożółtej lub jasnobrunatnej barwy. Zdarza się również, że są lakierowane w celu uzyskania efektu połysku.

Gdzie występują kopale i w jakiej postaci?

Kopale pozyskuje się tak jak bursztyn z powierzchni ziemi, a także z przypowierzchniowych jej warstw. Wydobywane są w postaci drobnych ziaren albo nawet kilkukilogramowych brył. Kopale są surowcami bardzo starymi, które wynoszą około 10 tysięcy, aż do miliona lat, według niektórych źródeł nawet do 5 milionów. Warto zaznaczyć, że młodsze kopaliny są określane mianem kopalu, natomiast starsze kopaliny uważane są za żywice kopalne. Kopale występują głównie na Amazonii oraz na morskich wybrzeżach tj. Ameryka (od Meksyku do Brazylii), w Afryce (przede wszystkim w środkowym jej pasie), na Madagaskarze, w Indonezji, Australii , Nowej Zelandii i Nowej Kaledonii.

Brocken Inaglory / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)

Odmiany kopali

Kopale występują w różnych odmianach, w zależności od rejonów występowania. Oto kilka z odmian.

Kopale zachodnioafrykańskie

Sierra Leone – podobny jest do kopalu zanzibarskiego ze względu na jakość i właściwości, można go znaleźć w bułąch kulistych. Charakteryzuje się szklistym przełamem, jasnożółtą barwą. W temperaturze 130-230 stopni zachodzą zmianę w jego konsystencji, staje się ona miękka. Można go rozpuścić w alkoholu amylowym i acetonie, po części zaś w benzenie, eterze etylowym, alkoholu metylowym, czterochloru węglowym.
Benin – występuje w bryłkach małych, podłużnych lub kulistych, które są na powierzchni zwietrzałe, a na krawędziach szkliste.
Akra- występuje w grudkach podłużnych i zwietrzałych na powierzchni.
Kamerun – znajduje się w wielkich bryłach, które pokryte są białym pyłem. Zawiera czysty przełam, a jego barwa jest jasnożółta lub jasnoczerwona.
Loango – występuje w nieregularnych grudach o ostrych krawędziach o szklistym przełamie, a na powierzchni zwietrzałym.
Gabon – występuje w płaskich grudach o długości do 8 cm. Cechuje się barwą od żółtawej po krwistoczerwoną.
Angola – występuje w grudach nieregularnych o ostrych krawędziach. Cechuje się barwą żółtą, czerwoną, brunatną, sporadycznie jest bezbarwny. W temperaturze 90 stopni mięknie, natomiast topi się pod wpływem temperatury wynoszącej od 245 do 305 °C.
Benguela – ostatni z kopali zachodnioafrykańskich występuje w grudkach płaskich lub obłych, które są pomarszczone na powierzchni.

Kopal wschodnioafrykański

Za kopal wschodnioafrykański uważany jest kopal zanzibarski. To twarda żywica naturalna, której źródłem jest kopalne drzewo Trachylobium. Kopal zanzibarski występuje w grudach o nieregularnym pokroju, pomarszczonym, płytowatym, pokrytym warstwą brunatną, podobną do kory, na głębokości około metra pod powierzchnią ziemi. Miąższ opisywanego kopalu charakteryzuje się barwą od żółtawej do czerwonej, a także przejrzystością i twardością, która jest zbliżona do twardości bursztynu. Warto wspomnieć, że kopal wschodnioafrykański mięknie w temperaturze 160 °C, zaś topi się w temperaturze od 260 do 300°C. Rozpuszcza się całkowicie w olejku kajeputowym, a po części w eterze, benzenie, chloroformie, toluenie, dwusiarczku węglowym, a także w olejku rozmarynowym, zaś nie rozpuszcza się w alkoholu amylowym i metylowym.

Kopale południowoamerykańskie

Kopale południowoamerykańskie nazywane są również kopalami brazylijskimi. Charakteryzują się miękką strukturą, występują w formie buł o żółtej, zielonawej i zielonej barwie, która pokryta jest warstwą podobną do warstwy kredowej. Można znaleźć je w Brazylii (stąd druga nazwa, kopale brazylijskie), a także w Wenezueli. Zastosowanie mają jako elementarny składnik niektórych lakierów, laków, czy też werniksu, który stosowany jest np. w aureoli.

Kopale kauryjskie

Kopale kauryjskie, inaczej nazywane kopalami kauri, kopalami nowozelandzkimi i nowokaledońskimi. Kopal nowozelandzki to żywica twarda, która występuje w bryłach o barwie brunatnej. Jego powierzchnia jest mocno zwietrzała. Jest najcenniejszym spośród wszystkich kopali, które występują w tej części świata. Jego cechą charakterystyczną jest to, że rozpuszcza się całkowicie w alkoholu butylowym, a także w czterochlorku węglowym i po części w acetonie. Pozyskuje się go z agatisa nowozelandzkiego. Kopal nowokaledoński to żywica twarda, która pochodzi z drzewa Agathis dammara. Występuje w barwach od białawej do żółtawej. Jej powierzchnia pokryta jest brunatną powłoką o delikatnym połysku metalicznym. Kopal filipiński (borneoski) występuje w kilkukilogramowych bryłkach o barwie od żółtawej do brunatnej.

Vassil / Public domain

Żywice kopalne – charakterystyka

Żywice kopalne to produkt takich procesów jak utlenianie i polimeryzacja kwasów żywicznych, które zawarte są w sokach roślinnych drzew iglastych z rzędu sosnowców, cyprysowców, araukariowców, a także liściastych z rzędu bobowców. Zawartość polimeru jest zależna w dużej mierze od warunków środowiska, w których dana żywica nabierała twardości. Na szybszą polimeryzację kwasów bez wątpienia miał wpływ ciepły klimat. Bryłki żywicy, które powstały w takich warunkach były bardzo wyraźne, ale należy zaznaczyć, że były również kruche. Jak wyglądała zaś polimeryzacja w wodach morskich?
Przede wszystkim trzeba podkreślić, że proces ten był długi, ale przynosił większe korzyści, gdyż żywica charakteryzowała się większą twardością i miała stabilniejszą strukturę wewnętrzną. Jednakże ze względu na dość dużą zawartość mikroskopijnych pęcherzyków cieczy i gazów, częstokroć zatracała przy tym swoją wyrazistość. Co miało jeszcze wpływ na poziom stabilności żywicy? Przede wszystkim warunki geologiczne. Żywice kopalne ze względu na stopień polimeryzacji podzielić można na dwie grupy: bursztyny i kopale. Jaki jest ich wiek? Zazwyczaj nie sposób znaleźć bursztyny młodsze niż bursztyny mioceńskie, które mają 7 mln lat, a także kopali, które są starsze niż kopale plioceńskie 5 mln lat).

Odmiany żywic kopalnych

Aktualnie wiadomo o ponad 60 rodzajach żywic kopalnych. Najmłodsze z nich znajdują się w osadach holocenu Ameryki Południowej, Afryki, Australii, Nowej Zelandii i jeden przypadek w Europie. Najstarsze zaś mają swoje źródło w utworach dewońskich Kanady. Warto pamiętać o tym, że bardzo dużo żywic jest wyrabianych obecnie, tj. guma arabska, kopal manila, mastic, mirra, sandarach i żywica dammarowa. Współcześnie są prowadzone badania chemiczne, fizyczne, paleontologiczne i genetyczne na szeroką skalę. Ich głównym założeniem jest ustalenie drzew macierzystych dla konkretnych rodzajów żywicy kopalnej. Oto kilka rodzajów żywic kopalnych:

Ajkait – jest to zasiarczona odmiana rumenitu, zawierająca kwas bursztynowy. Występuje w barwie czerwono-brązowej i sporadycznie w jasnożółtej lub miodowo-żółtej. Barwa ajkaitu zazwyczaj jest nieprzezroczysta, ale zdarza się, że w cienkich odłupkach prześwieca żółtawo.
Allignit – żywica kopalna bursztynopodobna, która występowała w osadach fliszu (wzdłuż północnej granicy Alp na terenach Szwajcarii i Francji), w okresie paleoceanu tj. około 55 mln lat temu.
Amberyt – (ambryt, amboryt) – to odmiana retynitu. Występuje w barwach żółtawej, żółtej, brązowo-żółtej, ciemnobrązowej. Amberyt jest przezroczysty, aż do przeświecającego. Ma bardzo delikatną i kruchą strukturę. Co go wyróżnia? Przede wszystkim zapala się dużo prościej niż kopal Kauri i zarazem pali jasnym, kopcącym płomieniem. W trakcie tego procesu wydziela bitumiczny charakterystyczny zapach. Jest dość odporny na rozpuszczalniki, bardzo ciężko w nich się rozpuszcza. Można go znaleźć w pokładach węgla brunatnego, który zalega między piaskowcami i łupkami miocenu na Nowej Zelandii. W dawnych czasach był pozyskiwany w obszernych ilościach w kopalniach w pobliżu Durry, koło Auckland na Wyspie Północnej. Zazwyczaj wytwarzał tam nieduże okruchy, sporadycznie także sporawe bryły, nawet o wielkości głowy dorosłego człowieka. Można było go znaleźć również w pobliżu Auckland w węglu brunatnym, który znajdował się w klifie na brzegu morza.
Burmit – odmiana rumenitu, która powstała około 50 mln lat temu. Zawiera około 2% kwasu bursztynowego. Burmit występuje w barwie wodnisto-żółtawej, ciemnopomarańczowej, rubinowej, brązowej lub ciemnowiśniowej. Najcenniejsze okazy cechują się pięknym, perłowym kolorem. To, co wyróżnia B spośród pozostałych odmian to niewielka ilość zawartości kwasu bursztynowego w składzie chemicznym (jedynie 2%). Źródło tego surowca znajduje się w dolinie Hukawng, a także na wzgórzach Nangotaimaw. Znajduje się tam w niebieskich iłach eocenu (głębokość 10-15m). Tworzy nieregularne, matowe bryłki na powierzchni. Burmit ma około 100 mln lat, ma szczególną wartość na rynku chińskim! Budzi szczególną uwagę ze względu na długie lata żywotności i szeroką paletę barw, w jakich występuje. Zdarzają się jego przypadki w Tajlandii, Wietnamie i Malezji.
Bacalit – bursztynopodobna żywica kopalna, która występuje w białej i żółtawej barwie. Nie jest rozpuszczalny w eterze, alkoholu i chloroformie. Spotykany w osadach późnej kredy, w rejonach Baja California w Meksyku.
Bursztyn Bałtycki (jantar, amber) – stanowi odmianę sukcynitu. Nazywany jest „bałtyckim złotem”. Wytwarza on mniej, bądź bardziej regularne bryłki o różnych kształtach. Surowce wykopywane z ziemi częstokroć wykopywane są z ziemi, która przykrywana je nieprzezroczystą korą. Ta odmiana bursztynu miała swój początek w warunkach naturalnych przed 40 milionami lat! Bursztyn Bałtycki występuje w wielu różnych barwach tj. jasnożółta, brunatna, mlecznobiała, niebieska, zielonkawa, czarna i czerwona. Jest najbardziej wartościowym bursztynem w jubilerstwie i przemyśle handlowym. Do dnia dzisiejszego nie ustalono wieku bursztynu bałtyckiego. Nieznane jest również macierzyste drzewo żywicy, która stanowi źródło bursztynu bałtyckiego. Przez długi okres czasu uznawano, że była to sosna bursztynowa. Jednakże obalono ten mit bardzo szybko, w momencie, gdy w bursztynie odnaleziono szczątki aż jedenastu gatunków sosen. Dowodów na to, by któreś z drzew produkowało z nadwyżką żywicę, nie odnaleziono. Zastanawiano się nad modrzewiem japońskim, który pochodził z północnych Chin, częstokroć mówi się o araukariach. Wiele odkryć pozwoliło na snucie wielu odmiennych teorii.
Bursztyn austriacki – żywice kopalne, które występowały w różnych rejonach w Austrii. Najstarszy z nich, nazywany niewłaściwie kopalitem znaleziono w osadach późnego triasu. Z osadów eoceanu pochodzą takie odmiany jak: jaulingit i rosthornit. W osadach miocenu około 13-14 mln lat temu, w Goriach nieopodal Turnau, a także późnego miocenu około 7-6 mln lat temu w Zillingdorf w Austrii.
Bursztyn brazylijski – jest to kopalna żywica, znajdywana w osadach późnej kredy w Brazylii. Istnieje bardzo mało informacji na jego temat. Prawdopodobnie ta sama żywica, lecz przeniesiona na złoże wtórne znajduje się w osadach neogenu w delcie Amazonki.
Bursztyn japoński– występuje w głównej mierze w północnej części wyspy Honsiu. W tych rejonach też znajdują się źródła, z którego wydobywany jest ten surowiec. Z wyglądu przypomina bursztyn bałtycki (sukcynit), ale różni się od niego stopniem trudności w obróbce. Bursztyn japoński jest surowcem nieprzezroczystym, brązowym lub ciemnopomarańczowym. W bursztynie japońskim występują drobne plamki w sporawej ilości.
Bursztyn dominikański – jest to odmiana bursztynu III rzędu z Dominikany (wyspa Haiti). W porównaniu do bursztynu bałtyckiego, burmitu i bursztynu japońskiego jest stosunkowo młody. Jego wiek to około 16 mln lat. Jest niezwykle cennym i twardym bursztynem. W większości jest to bursztyn przezroczysty, który nie wymaga termicznej obróbki (aż w 90% wydobywanego bursztynu). Występuje w barwach intensywnie pomarańczowej, miodowej, czy też czerwonej. W swoim składzie zawiera liczne inkluzje roślinne i zwierzęce. Bursztyn dominikański wydobywany jest w trudno dostępnych miejscach, a także w ciężkich warunkach, wyłącznie poza porą deszczową. Cena bursztynu dominikańskiego podobna jest do cen złota.
Bursztyn chiński – to żywica kopalna (prawdopodobnie odmiana rumenitu) o barwie żółtej lub żółtawobrązowej. Miejsce jego występowania to pokłady węgla formacji Guhengzi (Iprez – ok. 50 mln lat), które były eksploatowane w kopalni Fushun w chińskiej prowincji Liaoing. W bursztynie chińskim znajdują się liczne inkluzje roślinne, w tym nasiona, kwiaty, grzyby, liście, czy też igły sosny, a także inkluzje organiczne zwierzęce m.in. mrówki, osy, pszczoły, mrówki, sporadycznie świerszcze, modliszki, motyle, chrząszcze, pająki, stonogi, skorpiony, żaby, jaszczurki.
Bursztyn libański – stanowi odmianę retynitu. Charakteryzuje się jasnożółtą, pomarańczową lub ciemno-czerwoną barwą. Niekiedy występuje w kolorze kremowo-białym, czerwonym, brązowawym lub czarnym. Można go znaleźć w formie przezroczystej, a także nieprzezroczystej. Najczęściej występuje o strukturze bardzo kruchej i delikatnej, sporadycznie w homogenicznej. W bursztynie libańskim znajdują się liczne inkluzje zwierzęce m.in. muchówki, chrząszcze, motyle mniejsze, pająki, czy też larwy. W bursztynie libańskim występują częstokroć liczne inkluzje roślinne tj. pyłek, nasiona, korzonki, czy też łodyżki roślin, grzybów, organizmów jednokomórkowych i wielu innych. Araukarie to jego drzewo macierzyste. Napotykany był w szarych piaskowcach we wczesnej kredzie (około 130 mln lat temu) w rejonach Jazzine, Daher El Baighar, Bireh i wiele innych.
Bursztyn północnoamerykański– to kopalna żywica, która znajduje się w formacjach skalnych pochodzących z różnego wieku w Stanach Zjednoczonych. Najstarszy z bursztynów północnoamerykańskich pochodzi z osadów formacji Chinle w Arizonie, a także Nowym Meksyku. Ten rodzaj bursztynu występuje w barwie od miodowo-żółtej do czarnej, jest przezroczysty. Za jego drzewo macierzyste uznaje się cypryśnika bagiennego. Z wczesnej kredy pochodzi jelinit, a także bursztyn występujący w pokładach węgla formacji Chandler i Prince Creek nad rzekami Kaolak, Ketik i Kuk na Alasce. Z późnej kredy pochodzi bursztyn, który występował na terenie całych Stanów Zjednoczonych. Do najbardziej popularnych bursztynów północnoamerykańskich zaliczyć można bursztyn z New Jersey, występujący w formacji Raritan (turon-94 mln lat temu). Trochę młodszy (kampan-ok.75 mln lat) jest spotykany w pokładach węgla brunatnego formacji Fruitland w basenie San Juan w Nowym Meksyku. Znajduje się on w pniach cypryśników (uwęglonych). Najmłodszy z bursztynów północnoamerykańskich spotykany jest w rejonach formacji Hell Creek w rejonach Glendive w Montanie. Występuje w kolorze czerwonym w różnych jego odcieniach. Za bursztyn pochodzący z późnej kredy uważa się również bursztyn ze stanu Maryland. Natomiast bursztyn, który znajduje się w pokładach węgla brunatnego w Północnej Karolinie i Wheeleryt w Nowym Meksyku jest uważany za kredowy (bez sprecyzowania wieku).
Bursztyn ukraiński – stanowi odmianę sukcynitu, występuje w kolorze żółtobiałym, żółtym, czerwonym, brązowo-żółtym, a także brązowo-wiśniowym. Najczęściej jest przezroczysty. Zdarza się, że jest pokryty grubą, porowatą korą o brązowej barwie. Tak jak sama nazwa wskazuje bursztyn ukraiński występuje na Ukrainie (aż w 50 różnych miejscach w zachodniej części tego kraju). W ogromnych ilościach jest pozyskiwany ze złóż „Pugacz” w Klesowie i Wilnie (okolice Dubrowika nieopodal Równego na Wołyniu).
Bursztyn rosyjski – to żywice kopalne, które występują w formacjach skalnych z różnego wieku z terenu Rosji. Odmiana popularnego retynitu pochodzi z późnej kredy i występowała na półwyspie Tajmyr na Syberii. Tworzy ona małe łamliwe bryłki o żółtej barwie i przezroczystej strukturze. Bursztyn rosyjski zawiera dużo inkluzji. Odmiana rumenitu występująca w licznych pokładach węgla brunatnego na wyspie Sachalin oraz na wybrzeżu zachodnim Morza Ochockiego, pochodzi z okresu paleocenu.
Bursztyn tanzański – jest to kopalna żywica, która jest starsza niż kopal, jednakże młodsza od bursztynu bałtyckiego.
Bursztyn z Basenu Paryskiego – jest to żywica kopalna, która występowała w łupkach bitumicznych we wczesnym eoceanie (około 45 mln lat temu) we Francji, w departamencie Oise. Jego cechą charakterystyczną jest brak kwasu bursztynowego. Występuje w kolorze żółtym i pomarańczowym. Zawiera uwęglone kawałki drzew rodzaju Aulacoxylon.
Bursztyn z Bitterfeldu– to odmiana sukcynitu, która występowała we wczesnym miocenie, około 22 mln lat temu, wśród węgla brunatnego w kopalni odkrywkowej o nazwie „Goitsche” w rejonach Halle-Lipsk w Niemczech (aktualnie jest odmianą zatopioną). Bursztyn ten występuje w kolorach brązowym, czarno-brązowym, brązowo-żółtym. Cechą charakterystyczną są liczne inkluzje organiczne (roślinne i zwierzęce). Są to między innymi pająki, chrząszcze czy też roztocze.
Bursztyn z Borneo– jest to to kolejna kopalna żywica, o której warto wspomnieć. Pochodzi z grupy glessytu i występuje w pokładach węgla brunatnego z okresu środkowego miocenu (około 15-17 mln lat temu), które były eksploatowane w stanie Sarawak (północna część wyspy Borneo w Malezji). Bursztyn z Borneo występuje w kolorach brązowym, żółto-brązowym, czerwono-brązowym oraz w różnych odcieniach żółtego. Zdarzają się bursztyny tej odmiany z inkluzjami, ale jest ich niewiele.
Bursztyn z Chiapas (inaczej bursztyn meksykański) – stanowi odmianę retynitu, powstał on około 25-35 mln lat temu. Występował w osadach od późnego oligocenu, aż do wczesnego miocenu w rejonie Simojovel w stanie Chiapas, dlatego też niektórzy nazywają go bursztynem z Chiapas. Charakterystyczną jego cechą są licznie znajdujące się w nim inkluzje. Cechami przypomina bursztyn dominikański, ma podobny koloryt i twardość. Można znaleźć okazy bursztynu meksykańskiego o unikatowym czerwonym kolorze w różnych odcieniach, sporadycznie w jasnożółtym, jasno-zielonawym, a także bezbarwnym. Drzewem macierzystym bursztynu meksykańskiego była jatoba z rzędu bobowców.
Bursztyn z Ghine- jest to żywica kopalna (prawdopodobne, że wczesna odmiana bursztynu libańskiego), którą odnaleziono w osadach późnej jury w Ghine w Libanie. Jest bursztynem bardzo rzadkim i zachowało się niewiele informacji na jego temat.
Bursztyn z New Jersey – jest to kopalna żywica, która odnaleziona została w piaskach glaukonitowych formacji Raritan ( pochodzi z okresu turonu, około 84 mln lat temu) w okolicy Sayreville w stanie New Jersey. Jest pozyskiwany w żwirowniach i ogromnych dzikich gliniankach.
Bursztyn z Tarnobrzegu – warto wspomnieć o polskim bursztynie z Tarnobrzegu, jest to kopalna odmiana w dużej mierze zasiarczona (do 5% S). Została znaleziona w iłach sarmatu, które zalegały w nakładzie złoża siarki w rejonach Tarnobrzegu.
Cedaryt – jest bursztynem kanadyjskim, który stanowi odmianę retynitu. Występuje w barwie brązowo-miodowej lub żółto-czerwonej, ma kruchą i delikatną strukturę. Cechą charakterystyczną są licznie zawarte w nim inkluzje roślin (pyłki, nasiona, elementy pędów) i zwierząt tj. owady, roztocze, pająki. Przypuszczalnie jego drzewem macierzystym były araukarie, lecz są to jedynie przypuszczenia, a badania nie potwierdziły tej teorii. Cedaryt znajdywał się na złożach pierwotnych w warstwach lignitowych, następnie w okresie kredy (około 75 mln lat temu) nad jeziorem Grassy w rejonach Alberta, a także w innych miejscach w prowincji Saskatchewan w Kanadzie. Cedaryt zbierany jest przede wszystkim na plażach (południowo-zachodni brzeg jeziora Cedar) w prowincji Manitoba w Kanadzie. Cedaryt występował w tych rejonach z detrytusem roślinnym i kawałkami lignitu (aktualnie plaże te zostały zalane przez wody zbiornika zaporowego). Ten rodzaj bursztynu kanadyjskiego tworzy liczne okrągłe i zmatowiałe bryłki, które osiągają wielkość do 5 cm. Spotykany jest również w górach mastrycht w Hanson Ranch, w okolicach New Castle w stanie Wyoming (Stany Zjednoczone).
Rumenit – bursztyn ten, jak nazwa sama wskazuje występuje w Rumunii. Struktura bursztynu jest przezroczysta. Zawiera jedynie liczne pęknięcia. Rumenit ma czerwono-brunatny kolor. Tak jak bursztyn bałtycki, jest bursztynem bardzo wartościowym i pożądanym w jubilerstwie, między innymi ze względu na jego niezwykłe walory estetyczne. Wyglądem przypomina masę perłową.
Symetyt– ta odmiana bursztynu występuje w rejonach Sycylii (epoka miocenu). W porównaniu z innymi bursztynami ma około 25 mln lat (era miocenu). Zaraz obok bursztynu bałtyckiego i Rumenitu, jest bardzo ceniony w jubilerstwie. Występuje w kolorze zielonożółtym, czerwonym z ogromną ilością występujących w nim inkluzji. Jest niezwykle wartościowy dla jubilerów i kolekcjonerów bursztynu. Niestety jego złoża nad rzeką Simeto wyczerpały się, więc często można spotkać jedynie jego imitacje.
Gedanit – to odmiana retynitu, która pozbawiona jest kwasu bursztynowego. Występuje w kolorze lekko żółtawym, sporadycznie ma barwę złotożółtą, rzadziej jest ciemniejszy. Tworzy nieduże bryłki, których powierzchnia jest wygładzona. Ma strukturę przezroczystą, jest pokryty białą lub żółtawo-białą, porowatą korą. Jest delikatny i kruchy. Gedanit zawiera liczne szczątki organiczne. Prawdopodobnie jego drzewem macierzystym był cypryśnik. Gedanit występuje w złożach bursztynu bałtyckiego w rejonach Gdańska w Polsce.
Glessyt- to odmiana retynitu, która występuje w kolorze czerwono-brązowym i brązowym. Ma strukturę praktycznie nieprzezroczystą, zawiera liczne pory mikroskopijne i inkluzje organiczne. Glessyt powstał z żywicy drzew liściastych. Prawdopodobnie jego drzewem macierzystym były osoczynowate. Występuje w złożach węgla brunatnego eksploatowanego (wraz z bursztynem, goitszytem i siegburgitem) w dawnych czasach w kopalni.
Guma arabska – jest to żywica współczesna, którą wydziela akacja senegalska. Jest ona mieszaniną soli wapniowych, magnezowych i potasowych kwasów arabinowych, garbników, enzymów i cuktów. Jest bezbarwna, żółta, aż do brunatnej.
Kopale– to wyjątkowa odmiana bursztynu. Kopal przez niektórych nie jest uważany za bursztyn. Nazywany jest fałszywym bursztynem lub „Młodym bursztynem”. Jednakże łączy go z nim wspólne pochodzenie – żywice drzew, natomiast różnią się one pod względem czasu powstania. Powstał od 130 mln do 60-40 mln lat temu. Natomiast kopal około 2 mln lat temu. W przeciwieństwie do bursztynu jest on miękki, na co wpływ ma krótki czas jego istnienia. Jego powierzchnia jest lepka i kleista, pachnąca żywicą. Kopal głównie występuje w Afryce, Kolumbii i na Dominikanie. Jest bardzo cenny ze względu na inkluzje, zastygłe w nim organizmy, owady, fragmenty roślin zachowane z tamtego okresu! By mógł być wykorzystywany w jubilerstwie, konieczne są specjalne i zaawansowane zabiegi. Do grupy kopali zaliczyć można: kopal afrykański, kopal japoński, kopal kolumbijski, kopal Kaurii, kopal madagaskarski. Inne znane kopale to kopal ze wschodnich Indii, Indonezji (wyspy Sumatra i Borneo) oraz Malezji i Filipin.
Kopal afrykański – jest to kopalna żywica z grupy kopalu, która odnajdywana była w osadach czwartorzędu około 100 tys. lat temu. Kopal afrykański występuje w glebie aż do głębokości 1m. Ten rodzaj kopalu tworzy bryłki o wadze do 2 kg. Za jego drzewo macierzyste uznaje się jatoba z rodziny strączkowych. Przewiduje się, że po części może on pochodzić także od kopaiw lub danieli. Kopal afrykański jest pozyskiwany przede wszystkim na południowym krańcu Kenii, na wybrzeżach Tanzanii, w Maroku, Zanzibarze i Izraelu.
Kopal japoński – to kopalna żywica znaleziona w osadach plejstocenu około 33 tys. lat temu). Kopal japoński ma liczne właściwości między młodymi żywicami kopalnymi i retynitem, a więc według różnych źródeł jest on najmłodszym bursztynem. Znaleziony został w trakcie budowania autostrady w rejonach Mizunami.
Kopal kolumbijski – to żywica kopalna z grupy kopalu, która występuje w osadach czwartorzędnych około 600-400 lat temu. Kopal kolumbijski występuje w kolorze jasnożółtym, pomarańczowo-żółtym o strukturze bezbarwnej. Drzewem macierzystym kopalu kolumbijskiego jest jatoba z rodziny strączkowatych. Występuje w północnym Meksyku, na Kostaryce, aż do południowej Brazylii w Ameryce Południowej. Jest pozyskiwany głównie prowincji Santander w Kolumbii.
Kopal madagaskarski – stanowi kopalną żywicę z grupy kopalu, która występowała w osadach czwartorzędu około 60-50 lat temu. Ma barwę jasnożółtą i zawiera w sobie liczne inkluzje organiczne, roślinne i zwierzęce. Jest pozyskiwany na wybrzeżach Madagaskaru (zachodnia jego część).
Kopal Kauri – jest to kopalna żywica z grupy kopali, która występuje w osadach plejstocenu (około 30-10 tysięcy lat). Kopal Kauri nie zawiera kwasu bursztynowego. Ma koloryt jasnożółty i przezroczysty. Jego struktura jest krucha i łamliwa. Charakteryzuje się licznymi inkluzjami owadów. Za jego drzewo macierzyste uważa się soplicę australijską z rodziny araukariowatych. Aktualnie drzewa znajdują się w innych rejonach Australii i są objęte ochroną. Kopal ten jest pozyskiwany na północnym wybrzeżu Nowej Zelandii.
Retynit – stanowi odmianę bursztynu, a zarazem grupę żywic kopalnych, która charakteryzuje się brakiem zawartości kwasu bursztynowego, w niektórych przypadkach jego zawartość może być obniżona i wynosić mniej niż 3% i to głównie odróżnia go od bursztynu bałtyckiego. Występuje bardzo wiele odmian retynitu, które mają własne nazwy. Jednym z nich jest np. gedanit. Oprócz sukcynitu tj. bursztyn bałtycki, ukraiński i Bitterfeld, bardzo duża liczba bursztynów z całego świata należy do grupy retynitów. Jak odróżnić retynit od sukcynitu? Przede wszystkim poprzez analizę widma w podczerwieni. U obu tych żywic różni się znacznie odcinek uzyskanej krzywej dla długości fali 8,3 mikrometra. Zgodnie z najnowszymi badaniami, retynity prawdopodobnie powstały w sposób całkowity w warunkach lądowych lub w słodkich wodach śródlądowych, co wpłynęło na wydłużenie procesu ich polimeryzacji. Retynity występują w pokładach węgla brunatnego m.in. w Friesdolf, Roisdorf i innych na terenie Niemiec. Jeśli chodzi o Polskę można znaleźć je w pokładach węgla brunatnego w Osieku Łużyckim, Olszynie nieopodal Lubania Śląskiego, Skorogoszczy koło Niemodlina, Radomierzycach nieopodal Zgorzelca, a także w okolicach Lwówka Śląskiego. W soczewach węgla kamiennego odnaleziono żywicę, która ze względu na skład była zbliżona do retynitu. Odsłaniała się ona bowiem w klifie w pobliżu Tracey Bovery w hrabstwie Devonshire w Anglii, a także w pokładach torfu w okolicach Bogbutter. Na grupę retynitów składają się m.in. (wczesna kreda) burmit, bursztyn libański, (późna kreda) muckit, (cenomańskie lub santońskie) bursztyn z Tajmyru, walchowit, neudorfit, kampański Cedaryt, (eoceneńskie) gedanit, gedano-sukcynit, krancyt, (oligocenńskie) bursztyn dominikański, bursztyn z Chiapas, mioceńskie ambryt, duxyt i wiele innych. Prawdopodobnie za retynity uważane są: bursztyn japoński, koflachit i middletonit.
Kopalit– (inaczej copalin, copalit) – jest to żywica kopalna, która pochodzi z wieku wczesno lub późno kredowego. Kopality występowały w osadowych formacjach skalnych (południowo-zachodnia Europa). Najstarszy kopalit odnaleziono w niedużych ilościach w iłach we wczesnej kredzie na wyspie Wight. Pojawiał się również w klifie w okolicach miejscowości Hastings (południowo-wschodnie wybrzeże Wysp Brytyjskich). Jego drzewem macierzystym były araukarie. Kopalit jest koloru brązowego, występuje w kilku jego odcieniach, sporadycznie w brązowo-czerwonym i czerwonym. Jest nieprzezroczysty, zdarza się, że przeświecający. To, co wyróżnia kopali z wyspy Wright to liczne inkluzje owadów. Najpopularniejszy z kopalitów pochodzi z osadów formacji Nograro (okolice Peniacerrada w Kantabrii, Alava Hiszpania).
Krancyt – to odmiana retynitu o zawartości 4-6% siarki. Występuje w stanie świeżym, elastycznym, miękkim i w kolorze żółtym, przezroczystym lub białym, nieprzezroczystym. Na zwietrzałej powierzchni zawarta jest o różnej grubości brudnożółta kora. Krancyt jest słabo rozpuszczalny w alkoholu (4%) i eterze (6%). Krancyt charakteryzuje się zawartością owalnych i kulistych inkluzji gazowych, a także tym, że pali się intensywnie kopcącym płomieniem, wydzielając drażniący, nieprzyjemny i intensywny zapach. Tereny jego występowania to mułkowate piaski eoceanu, które zalegają w stropie pokładów węgla brunatnego (eksploatowanych wraz ze szczelinami wysychającymi na powierzchni, sporadycznie nieduże części sopli). Najczęściej znaleźć go można w formie nieregularnych kształtów o ostrych krawędziach (okruchy osiągają wielkość do 3 cm).
Rumenity – jest to grupa żywic kopalnych, która charakteryzuje się niewielką zawartością kwasu bursztynowego (około 5%) i dość dużym zasiarczeniem (powyżej 1%). Według najnowszych badań, rumenity są genetycznie związane z delatynitem, schraufitem, symetytem i walchowitem. Możliwe, że nie są w żaden sposób powiązane z sukcynitami. Pochodzą z osad od wczesnej kredy (czyli około 100 mln lat temu), aż do wczesnego oligocenu w południowo-wschodnich Karpatach. Występują w barwie ciemnoczerwonej, brązowej, brązowo-czerwonej, brązowo-zielonej, brązowo-żółtej, zdarza się bardzo rzadko, że można znaleźć rumenity w kolorze niebieskawym. Zdarza się, że cechują się perłową efektowną opalizacją. Zdecydowanie rumenity są spękane, jednakże nie są kruche. Ich charakterystyczną cechą jest to, że floryzują się w ultrafiolecie i zawierają liczne inkluzje roślinne i zwierzęce. Za ich drzewo macierzyste uznaje się prawdopodobnie bobowce. Na grupę rumenitów składają się aikait cenomański, albski burmit, bursztyn z Zatoki Perskiej (wczesna kreda), bursztyn z Azerbejdżanu (późna kreda), paleoceński bursztyn sachaliński, oligoceński almaszyt i muntenit. Do rumenitów zaliczyć można również schraufit z późnej kredy, eoceński bursztyn chiński, a także delatynit i telegdyt (brak informacji na temat okresu występowania). Ruemnity Znajdywane były w osadach kredy w rejonach nieopodal Sibiu w Karpatach w Rumunii. W sporych ilościach pozyskiwane były niegdyś przy eksploatacji węgla brunatnego z piaskowców formacji Kliwa w oligocenie w podziemnych kopalniach w okolicy Colti (północny zachód od Budapesztu). Rumenity od zawsze współwystępowały tam z uwęglonymi fragmentami drzew (gatunek Sequoixylon gypsaceum). Odnajdywane były również w Muntei, Dobriżu, Olteni i innych miejsach w Rumunii. W Polsce zaś spotykane w osadach fliszu (rejon Sanoka).
Sukcynity – jest to grupa żywic kopalnych, których główną cechą jest zawartość kwasu bursztynowego (3-8%). Według najnowszych badań, prawdopodobnie mogły znajdywać się przez jakiś czas w słonej wodzie (w odróżnieniu od retymitów), co miało wpływ na przyspieszenie ich polimeryzacji. Znajdują się na złożach wtórnych od eocenu do holocenu. Do grupy sukcynitów zaliczyć można m.in. sukcynit paleogeński, sukcynit chilijski, bursztyn z Jutlandii, amekit (eoceński), bursztyn bałtycki, bursztyn ukraiński, bursztyn mioceński z Bitterfeldu i ambryt z nieznanego wieku. Prawdopodobnie do sukcynitów można zaliczyć również ambrosyn i beckeryt. Sukcynity są bardzo mocno spolimeryzowane, łatwe w obróbce i polerowaniu. Ich cechą charakterystyczną jest to, że tworzą naciekowe, kuliste, kroplowe, nerkowe, skorupowe i impregnacyjne formy. Sukcynity występują w kolorach: żółtym, złocistożółtym, miodowym, pomarańczowym, brunatnym, żółtawobrunatnym, białym, sporadycznie zielonym, oliwkowozielonym, czerwonym, brunatno-czerwonym, niebieskawym, fioletowym, a także czarnym. Sukcynity mogą być zarówno przezroczyste, jak i nieprzezroczyste o połysku woskowym, tłustym lub szklistym. Sukcynity nie cechują się łupliwością i podzielnością, mają przełam muszlowy lub schodkowy, a także właściwości elektrostatyczne. To, co dodaje im wyjątkowości to liczne inkluzje stałe tj. markasyt, czy też inne związki żelaza, minerały iglaste, grudki ziemi, szczątki organiczne roślin i zwierząt, ciekłe (woda), gazowe (gazy gnilne i pęcherzyki powietrza).

Źródła:

Thomas Schlüter, Friedrich Von Gnielinski, The East African Copal: Its Geologic, Stratigraphic, Palaeontologic Significance and Comparison with Other Fossil Resins of Similar Age, National Museums of Tanzania, 1986
Clarence Lown, Henry Booth, Fossil Resins: A Compilation, 1891
Ken B. Anderson, John C. Crelling, Amber, Resinite, and Fossil Resins, Tom 617, American Chemical Society, 1995
David Penney, Biodiversity of Fossils in Amber from the Major World Deposits, Siri Scientific Press, 2010
Michael O’Donoghue, Gemstones, Springer Science & Business Media, 2012
Ferdinand von Hochstetter, New Zealand: Its Physical Geography, Geology and Natural History, with Special Reference To… the Provinces of Auckland and Nelson,
Cambridge University Press,2013
Georgius Agricola, De Natura Fossilium (Textbook of Mineralogy), Courier Corporation, 2013
George Rapp, Archaeomineralogy, Springer Science & Business Media, 2009
Chris Pellant, Helen Pellant, Rocks and Minerals, Bloomsbury Publishing, 2014
Roselle M. Girard, Texas Rocks and Minerals: An Amateur’s Guide, Anboco, 2016
Steven M. Hoffman, Stephanie Hoffman, Fossils: History in the Rocks, The Rosen Publishing Group, Inc, 2011

JESTEŚMY NA ALLEGRO!

(Super Sprzedawca - ponad 1200 pozytywnych opinii)