Bursztyn – wszystko, co musisz o nim wiedzieć!

Pewnie nie raz słyszałeś o bursztynie, ale czy wiesz, skąd on się tak naprawdę wziął i dlaczego występuje w różnych kolorach, kształtach i odmianach? Warto poznać ten wspaniały kamień i jego wartość!

Zacznijmy od początku! Bursztyn (jantar, amber) jest twardą kopalną żywicą drzew iglastych, czasem także żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców. Najstarsze oszlifowane płytki bursztynu znaleziono na Wysoczyźnie Leszczyńskiej. Miało to miejsce w epoce paleolitu (40000 – 10000 r. p.n.e.). Co ciekawe, istnieje już od początku życia ludzi na kuli ziemskiej! Bursztyn był niezwykle popularny w całej Europie. W Polsce funkcjonowało wiele pracowni bursztynu, szczególnie na terenie Gdańska. Jakie produkty z bursztynu wtedy najczęściej wytwarzano? Były to: pudełka, figurki, mozaiki, sekretarzyki i wiele innych podobnych przedmiotów. We Włoszech tworzono słynną Aquilee. Włoskie wyroby dostarczano na dwór cesarski do Rzymu. Przez większość ludzi był uważany za kamień o niezwykłej mocy.

 

Skąd pochodzi nazwa bursztyn?

Etymologia słowa „bursztyn” nie jest do końca znana. Jedno z pierwszych określeń bursztynu pochodziło z języka greckiego „elektron” i oznaczało „pochodzący od słońca”, a także „kamień, który przyciąga”. Filologowie twierdzą, że zaskakujące jest to, iż w starożytnym języku egipskim nazwa bursztynu – „sakal” miała bardzo podobne brzmienie do litewskiego słowa „sakas” (sakai-żywica). W tymże języku gin taras oznacza amulet (przedmiot, który chroni przed złem). W języku dawnych Prusów występowało określenie „Gen tar”. Słowo to przyjęło się we wszystkich językach słowiańskich w wersji jantar. Bernstein – niemiecka nazwa bursztynu pochodzi od kombinacji dwóch słów: brennen (palić) oraz istein, co oznacza kamień, czyli „kamień, który się pali”. Określenie zostało przejęte z języka niemieckiego przez Polaków i Węgrów. W języku angielskim nazwa „amber” wzięła się za pośrednictwem średniowiecznej łaciny od arabskiego terminu „anbar”, czyli „kaszalot”. Tę nazwę pochwycił również język hiszpański (ambar) i francuski (ambre).

 

Bursztyn w Mitologii

Przez wiele lat ludzie zastanawiali się nad pochodzeniem bursztynu. Powstawało bardzo wiele koncepcji na temat tego szlachetnego kamienia. W starożytnej Grecji istniały mity o Phaetonie, o którym pisał grecki poeta Owidiusz. W 43 r. p.n.e. do około 17 n.e. opowiadał on w swoim dziele „Metamorfozy” o tym, iż Phaeton (syn boga słońca Heliosa i nimfy morza Clymene), otrzymał zadanie kierowania po niebie słonecznym rydwanem. Nie dostał jednak od Heliosa na to zgody, lecz był bardzo uparty i mimo zakazu wykonał je. Poniosły go jednak ogniste konie, gdyż czuły brak doświadczenia rąk woźnicy. Stracił on kontrolę nad wozem i zbliżył się do ziemi, roztrącając gwiazdy. Uwiązane słońce do powozu spaliło afrykańską ziemię na popiół i opaliło jej mieszkańców. Zeus, chcąc uratować świat od zagłady, zrzucił na Phaetona piorun. Wpadł do rzeki Erydan, co skończyło się dla niego tragicznie. Tam odnalazły go jego siostry Heliady, opłakiwały jego śmierć i przeklinały przy tym bogów. Zostały za to zamienione w topole (w innych opowiadaniach w sosny), a ich łzy w bursztyn, który był wypłukiwany przez morze na plaże.

Ludność polska nazywała go jantarem i miała nieco odmienne wierzenia. Wierzyła, iż na samym dnie Morza Bałtyckiego znajdował się niegdyś bursztynowy pałac morskiej królewny Juraty. Mienił się on wszystkimi barwami złota. Była ona piękną damą, która nie chciała mieszkać tam w samotności. Pewnego dnia podczas jednej z wycieczek na powierzchnię morza, poznała biednego, ale bardzo przystojnego rybaka, w którym się zakochała. Potężny władca Bałtyku dowiadując się o tym, wpadł we wściekłość. Uderzył piorunem w łódkę rybaka i zabił go na miejscu. Jurata wpadła w ogromną rozpacz, widząc to władca, rzucił kolejny piorun w nią i bursztynowy pałac, który rozsypał się na milion okruchów na dnie Bałtyku. W trakcie sztormów morze zaczęło wyrzucać złoty, piękny jantar na plażę, co miało przypominać ludziom tragiczną miłość i ogromny gniew owego władcy mórz.

Ludność znad Morza Północnego i Bałtyku, już od ery paleolitu, stosowała go w formie ozdób. Ponadto był on przedmiotem kultu, który już od starożytności był nazywany „złotem Północy”, elektronem „kamieniem słońca”, glaesunem (przezroczysty) i succinum (skamieniały sok). Był transportowany aż na tereny Morza Śródziemnego i do Egiptu i tam sprzedawany. Aktualnie nazwa bursztyn pochodzi od słowa wczesno-niemieckiego Börnstein (palący się kamień).

W Grecji kojarzono go ze słońcem. Sporządzano z niego amulety. Jego główną funkcją miało być odstraszanie złych duchów. Wierzono, że zawiera w sobie uwięziony słoneczny blask. Był symbolicznie wiązany z długowiecznością. Do dziś ma zastosowanie w medycynie ludowej, gdzie uchodził za jeden z najskuteczniejszych środków na bóle i choroby gardła. Niegdyś wierzono, że miejscem wydobycia bursztynu był legendarna rzeka Eurydos. Według tych wierzeń miała swoje źródło w Kraju Hiperborejczyków, a więc tam, skąd na północ biegł rzeczywisty szlak bursztynowy. Bursztyn niegdyś wiązano z tą mityczną, tajemniczą krainą, a także z północną.

Zobacz też: inne wersje pochodzenia bursztynu

Starożytna Grecja i Rzym

Bursztyn w starożytnej Grecji i Rzymie był palony w celu pozyskania delikatnego i atrakcyjnego zapachu. Aktualnie produkowane są kadzidła bursztynowe, które mają pozytywny wpływ na strukturę jonową powietrza. Usuwają zmęczenie, a także podwyższają odporność systemu nerwowego, odstraszają komary, produkują w pomieszczeniu bardzo przyjemny aromat bursztynowy. W starożytnej Grecji zaobserwowano, że ten kamień uważany za święty, potarty o sukno miał właściwości przyciągające. Dla ówczesnych Greków zjawisko to traktowane było jako tajemnicze i magiczne. Grek, Tales z Miletu, 640 lat przed naszą erą, uważał, że bursztyn ma duszę. Tę tezę oparł na prowadzonych obserwacjach przyciągania kawałków trawy przez potarty bursztyn. Nazwa elektryczność swoje źródło ma w greckim słowie bursztynu „elektron”, co oznacza „świeci się i błyszczy”. Inne źródła tłumaczą tę nazwę jako „pochodzący od słońca”. Mineralogowie nazywają jantar sukcynitem. Słowo to wywodzi się z łacińskiego słowa „succus” i oznacza sok lub żywicę wydzielaną przez drzewa. Starożytni Grecy i Rzymianie stosowali  go do przygotowywania leków i przyozdabiania kobiecej biżuterii. Był przez nich składany bogom na ofiarę, stosowany był również do rozmaitych czarów i magii. Starożytni Grecy grali kostkami z bursztynu w gry, a odpadki wykorzystywali do spalania jako kadzidła. Gladiatorzy rzymscy często zawieszali bursztyn na szyjach z talizmanem, który był ubogacony napisem „Zwyciężę”. Tworzono również z bursztynu leki, a także wytwarzano z niego uwielbiane od setek lat pachnidło.

Słowiańskie wierzenia

Niegdyś Słowianie wierzyli w to, że przynosi szczęście swoim właścicielom, w szczególności bryłki bursztynu z inkluzją miały magiczne właściwości. Wierzono również w to, że jeśli mężczyzna jako pierwszy prezent podaruje kobiecie przedmiot z bursztynu (w szczególności naszyjnik lub wisiorek), to na pewno ją poślubi. Istniał również pogląd, że może służyć jako środek próbujący dziewiczą cnotę. Jeśli panna utraciła cnotę i napiła się wywaru z bursztynu, szybko musiała go oddać wraz z moczem.

 

---

 

Bursztyn skład i właściwości lecznicze

Do dziś jest symbolem optymizmu i początku. Ceniono go za niezwykłe właściwości lecznicze. Cały czas uważany jest za jeden z najlepszych leków, stosowanych na dolegliwości reumatyczne i astmę. Wyniki badań wskazały to, iż zawiera on bardzo wiele cennych mikroelementów – krzem, magnez, żelazo, wapń, potas, związki organiczne połączone z jodem, substancje lotne, kwasy żywiczne i wiele innych. Wielu uważa, iż pomaga przywrócić równowagę psychiczną, dobre samopoczucie, a także pomaga zwalczać stres i problemy z bezsennością. Jantar wydziela ujemne jony, co oznacza, że jest naturalnym jonizatorem powietrza. Aktualnie wiele miast walczy z zanieczyszczonym powietrzem (spaliny, zanieczyszczenia z fabryk, pieców domowych, betonu itd.), w którym zdecydowanie przeważają jony dodatnie. Przewaga jonów dodatnich może występować również w mieszkaniach, poprzez sieci wysokich napięć, domowe sprzęty elektryczne (kuchnie elektryczne, pralki, telewizory), urządzenia grzewcze itd. Obecność jonów dodatnich może powodować zawroty głowy, migrenę, złe samopoczucie, zatrucie organizmu toksynami i wiele innych znacznie poważniejszych schorzeń i dolegliwości. W celu zachowania zdrowia i dobrego nastroju stosunek jonów dodatnich do ujemnych powinien wynosić 5 do 4. Aby mieć kontakt z jonami ujemnymi warto zaopatrzyć się w bursztyny naturalne i poustawiać je w domu, szczególnie w pobliżu miejsc wytwarzających jonizację dodatnią np. blisko komputera, telewizora, kuchenki mikrofalowej lub pralki. Wydzielane przez bursztyn jony ujemne zwiększają przepływ tlenu do mózgu i krwi, co prowadzi do wzrostu energii, poprawy samopoczucia, koncentracji. Działa to również oczyszczająco na organizm, zanieczyszczony toksynami. Aktualnie wykorzystywany jest w profilaktyce onkologicznej m.in. do zahamowania wzrostu różnego rodzaju nowotworów.

Jakie składniki ważne dla zdrowia zawiera bursztyn? Są to przede wszystkim:

• jod
• pierwiastki (żelazo, krzem, wanad, potas, magnez, mangan, wapń, cynk)
• sole (bursztyniany)

Sole te mają ogromne znaczenie dla ludzkiego zdrowia i organizmu! Są przede wszystkim: bakteriobójcze, przeciwgrzybiczne, antywirusowe, działają przeciwzapalnie, mają pozytywny wpływ na metabolizm i trawienie. Wspomagają leczenie takich chorób jak: zaćma, krótkowzroczność, ból gardła, choroby gardła, choroby serca. Zapobiegają takim dolegliwościom jak: wymioty, krwioplucie, a także wspomagają wydalanie kamieni z nerek i oddawanie moczu. Zyskał ogromną popularność w lecznictwie, a to przede wszystkim za sprawą licznych nad nim badań. Od lat 60-20 wieku, przeprowadzane są one w Instytutach Bursztynu (na różnych odmianach). A to wszystko po to, by sprawdzić właściwości lecznicze bursztynu dla człowieka. Dzięki tym specjalistycznym badaniom dokonano klasyfikacji bursztynów ze względu na ich jakość oddziaływania na ludzkie zdrowie. W 2016 na podstawie tych analiz stworzono pierwszą (na skalę światową) technologię selekcji i miażdżenia bursztynu w niskiej temperaturze. Doprowadziło to do pozyskania pudru bursztynowego, który zachował swoje właściwości lecznicze. Bursztyn w postaci proszku (pudru) to najskuteczniejsza jego forma oddziaływania na ludzki organizm. Należy jednak pamiętać, że tylko 19 z 60 odmian jantaru może być zmodyfikowana i ma właściwości prozdrowotne. W dodatku puder bursztynowy musi być uzyskany poprzez zastosowanie specjalnej metody miażdżenia naturalnego bursztynu w niskiej temperaturze. Tylko wtedy nie traci on swoich właściwości, a dzięki temu pomaga w różnych chorobach i pielęgnacji ciała.

Zobacz: Co leczy bursztyn naturalny?
Zobacz: Bursztyn, a ząbkowanie u dziecka

Bursztynowe zabiegi na ciało

Jantar chętnie wykorzystywany jest szczególnie przez kobiety jako główny składnik zabiegów na ciało w salonach kosmetycznych i gabinetach SPA. Zabiegi te mają wiele zalet – odżywiają, wygładzają i regenerują skórę, dodają jej blasku i młodego wyglądu, a także sprężystości. Ponadto relaksują i odprężają, a to wszystko za sprawą kwasu bursztynowego, który ma ogromne właściwości lecznicze. Przede wszystkim pobudza układ nerwowy, wpływa korzystnie na pracę nerek, jelit, a także działa przeciwzapalnie. Te wszystkie właściwości postanowiono wykorzystać również w kosmetologii.

Produkty lecznicze z zawartością bursztynu

• Nalewki bursztynowe – wykorzystywany jest jako główny składnik nalewek. Nalewki bursztynowe są polecane osobom, które zmagają się z przeziębieniem, bólem gardła, osłabieniem i niską odpornością. Nalewkę bursztynową można stosować również na zewnętrzne partie ciała np. skronie. Łagodzi ból i poprawia samopoczucie. Aby przygotować tego typu nalewkę, należy okruchy bursztynu zalać spirytusem i odstawić w ciemne miejsce na 2 tygodnie. Po upływie tego czasu można ją pić, dodawać do kąpieli lub wcierać w miejsce bólu. Do nalewki stosuje się specjalny jantar sprzedawany w drobinkach. Zazwyczaj mierzą one od 3 do 5 mm i kosztują około 300 zł za kilogram.
• Maść bursztynowa – aktualnie w aptekach i sklepach zielarskich można znaleźć również maść bursztynową. Jantar bałtycki zawiera związki z grupy terpenów, które mają działanie rozgrzewające. Zawiera ona nalewkę bursztynową. Ma ona wiele właściwości leczniczych. Przede wszystkim poprawia ona ukrwienie skóry, działa relaksująco na mięśnie. Maść również poprawia kondycję skóry – zawarta w niej lanolina, ma właściwości natłuszczające i ochronne, wygładza i uelastycznia naskórek. Tworzy pewnego rodzaju barierę ochronną – chroni skórę przed wysuszeniem, prawidłowo ją nawilża, zmiękcza i uelastycznia.

 

---

Właściwości bursztynu

Tak jak wiele innych surowców ma pewne cechy charakterystyczne i właściwości. Są to przede wszystkim:

• Skład chemiczny (zawartość pierwiastków i związków chemicznych, z jakich się składa) – jest to mieszanina kilkudziesięciu różnych związków, o średniej zawartości węgla (ok. 67 do 81%) i około 1% siarki, wodoru, tlenu i kwasu bursztynowego (ok. 3-8% zawartości). Kwas jest źródłem aromatycznego zapachu, który wydziela się w trakcie spalania bursztynu.
• Barwa – od jasnożółtej do brunatnej „bursztynowej”. Sporadycznie bursztyny występują w barwie mlecznobiałej, niebieskiej, zielonawej, bezbarwnej, czerwonej i czarnej.
• Przezroczystość – przezroczysty, przeświecający, nieprzezroczysty,
• Rysa – biała,
• Gęstość – 1
• Twardość w skali Mohsa – 2,0 – 2,5
• Łupliwość – pozbawiony
• Temperatura topnienia – 287–300 °C
• Współczynnik załamania światła – 1,539 -1,542

Wytwarza nieregularne bryłki. Najpopularniejszym i najczęściej spotykanym bursztynem jest żółty, czasem można spotkać bezbarwne, czerwone, zielonkawe. Zdarza się, że bursztyny czasem zawierają inkluzje (z okresu kredy i kenozoiku). To szczątki zwierząt lub roślin (owady, drobne płazy, gady, rośliny i szczątki roślin).

Bursztyn kolor

Występuje w praktycznie wszystkich odcieniach koloru brązowego i żółtego. Jednakże naturalny jantar ma barwę jasnożółtą lub miodowo-żółtą (kolor świeżej żywicy). Jego barwa nie jest jego stałą cechą – zmienia się w jasnożółty kolor, pomarańczowy, zielony, czerwony i czerwonobrunatny. Odcieni jest naprawdę bardzo dużo! Zdarzają się również bursztyny dwukolorowe! Najbardziej cenioną odmianą bursztynu jest biała- występuje bowiem najrzadziej. Również niezwykle cenne i rzadko występujące są odmiany mleczne i żółte, niebieskawe, fioletowe, zielonkawe i czarne. Te ostatnie bardzo ciężko jest znaleźć w sklepach jubilerskich.

 

 

Dlaczego występuje w różnych kolorach?

To pytanie zadają sobie od dawna miłośnicy bursztynowych ozdób i wyrobów oraz kolekcjonerzy z różnych zakątków świata. Ten kamień szlachetny jest zaliczany do sukcynitów, natomiast jego barwa jest zależna od źródła, z którego pochodzi. Pozyskiwany z Bałtyku jest o wiele bardziej estetyczny, niż ten, który pochodzi z kopalni. Ten pierwszy charakteryzuje się bogactwem odmian kolorystyki. Przede wszystkim należy pamiętać, że rodzaj żywicy nie ma wpływu na jego barwę! Odpowiedzialne za nią jest środowisko i warunki, w których znajdowały się bryłki, począwszy od procesu ich przemieszczania się, skończywszy na miejscach, w których zostały znalezione. Co wiadomo o wędrówce bursztynu? Znajdował się on minimum 40 milionów lat od momentu jego osadzenia w morzu w warunkach niezmieniającej się wilgotności, która miała ogromny wpływ na jego pozostanie w barwach naturalnych jasnożółtych i białych, które nie były, aż tak atrakcyjne i estetyczne jak np. kolor zielony. Pozyskiwany w polskich warunkach z osadów czwartorzędowych ma swe źródło w złożach eksploatowanych na Sambii. Jednakże przez ostatni milion lat, był aż kilka razy osadzany w coraz młodszej osadzie. Wszystkie te okoliczności pozytywnie wpłynęły na jego estetykę! Znalazł się on na najwyższym stopniu w klasyfikacji rodzajów wszelkich występujących na świecie żywic kopalnych, jeśli chodzi o kamienie ozdobne! Przez transport naturalny, bursztyn otrzymał cechy estetyczne, niezwykle pożądane dziś przez producentów biżuterii. Jednakże tym samym stracił swoją pierwotną, naturalną barwę. Jantar czysty powstał z naturalnej żywicy, bez zawartości jakichkolwiek substancji zanieczyszczających. Przemieszczające się, drobne fragmenty roślinne doprowadzają do pojawienia się bursztynu brudnego – jest to odmiana, która powstała na skutek zanieczyszczeń. Do żywicy przedostały się malutkie okruchy drewna, które zmieniły jej barwę na jasnobrunatne, brunatne i sporadycznie czarnawe. Zdarza się też pierzasta odmiana bursztynu (w przezroczystym kamieniu pojawiły się elementy spienionego bursztynu).

zielony bursztyn

Od czego zależy kształt bursztynu?

Występuje w wielu różnorodnych formach i kształtach. Formy bursztynu naturalnego nie są czymś przypadkowym. Zależą głównie od miejsca wycieku żywicy, kształtu i rozmiaru szczeliny, w której się znajdywała, od pory roku, stopnia nasłonecznienia (wysoka temperatura roztapia żywicę, natomiast niska sprawia, że jest ona gęsta i stężałą), stanu i wieku drzewa oraz historii samego bursztynu. Bryły tego surowca przypominają ośrodek – jedną z form skamieniałości. Powstaje ona poprzez wypełnienie osadem skorupy po śmierci jej mieszkańca np. ślimaka. Zdarza się, że skorupa zniszczy się, a twardy osad nakreśla kształt skorupy, a także układ jej powierzchni wewnętrznych. Podobnie jest z żywicą. Niegdyś żywica zastygała, ściekając po korze lub przybierała formę sopli i kropli, które spadały z gałęzi. Bardzo często dochodziło do tego, że zgromadzona zalepiała okaleczenia. Żywica nabierała kształtów pod korą lub wewnątrz pnia (w tzw. kieszeniach). Powstawały w taki sposób bryłki o nieregularnej formie. Najbardziej estetyczne i wartościowe bryłki, które swoje źródło mają we wnętrzu pnia, wykorzystywane są do wyrobu biżuterii. Jak to się stało, że bryły straciły naturalne kształty? Poprzez przemieszczanie się! Zazwyczaj są to drobne okruchy lub elementy odłamane od jakiejś większej bryły i mają nieregularne kształty. Naturalne, pierwotne kształty bursztynu zostały zmienione również poprzez fale morskie.

---

 

Jak rozpoznać czy bursztyn jest prawdziwy, czy fałszywy?

To bardzo cenny kamień szlachetny, który jest bardzo często podrabiany, szczególnie w jubilerstwie. Jest niezwykle trudno sprawdzić jego autentyczność, jednakże są na to sposoby! Pierwszy z nich to metoda solankowa: wystarczy do 250 mililitrów wody dodać 25 gramów soli i do tej mieszanki wrzucić bursztyn. Jeśli jest prawdziwy, będzie unosić się na powierzchni wody lub powoli opadać. Podrobiony kamień opadnie szybko na dno. Kolejnym sposobem jest testowanie zakupionego bursztynu poprzez pocieranie go około 20-30 sekund o sweter. Naelektryzowany powinien przyciągać kosmyki włosów. Jeśli zaś nie przyciąga ich, oznaczać to może, że został wykonany ze szkła, plastiku lub innego materiału. Prawdziwy pocierany o materiał wydziela przyjemny zapach żywicy. Inną domową metodą jest testowanie bursztynu z użyciem światła. Należy skierować bursztyn ku światłu (najlepiej promieniom słonecznym) i sprawdzić jak się ono zmienia na nim. Jeśli mieni się na niebiesko, to jest prawdziwy. Poza domowymi sposobami są też bardziej profesjonalne z użyciem profesjonalnego, przeznaczonego do tego sprzętu. Aby sprawdzić autentyczność kamienia, warto wykorzystać spektrometr. W Polsce tego typu analizy przeprowadzane są na Politechnice Gdańskiej, Politechnice Warszawskiej i w Muzeum Bursztynu w Krakowie. Badanie polega na sprawdzeniu, czy na kamieniu są widoczne elementy charakterystyczne dla bursztynu naturalnego.

 

Jakie występują odmiany bursztynu?

Można wyróżnić wiele odmian bursztynu, ze względu na miejsce ich powstawania i występowania. O jego różnorodności i walorach estetycznych decyduje rodzaj surowca, warunki, środowisko, region, a także różne rodzaje żywicy drzew. Aktualnie naliczono aż 60 odmian bursztynu! Oto kilka z nich!

• Bursztyn Bałtycki (jantar, seastone, amber) – to odmiana sukcynitów. Jest nazywany „bałtyckim złotem”. Tworzy on mniej, bądź bardziej regularne bryłki. Surowce wykopywane z ziemi dość często wykopywane są z ziemi, przykrywa je nieprzezroczysta kora. Ta odmiana bursztynu powstała w warunkach naturalnych przed 40 milionami lat! Bursztyn Bałtycki występuje w takich kolorach jak: jasnożółty, brunatny, mlecznobiały, niebieski, zielonkawy, czarny i czerwony. Jest najbardziej cenionym bursztynem w jubilerstwie i przemyśle handlowym. Do tej pory nie ustalono wieku bursztynu bałtyckiego. Nieznane jest również macierzyste drzewo żywicy, która stanowi źródło bursztynu bałtyckiego. Przez bardzo długi czas uważano, że była to sosna bursztynowa. Jednakże obalono ten mit, gdyż w bursztynie odnaleziono szczątki aż jedenastu gatunków sosen! Dowodów na to, by któraś z nich produkowała w nadmiarze żywicę, nie znaleziono! Brano pod uwagę również modrzew japoński, który pochodził z północnych Chin, w ostatnim czasie mówi się o araukariach. Wiele odkryć pozwoliło na snucie wielu innych teorii.
• Burmit – odmiana bursztynu, która powstała około 50 mln lat temu. Burmit występuje w kolorze wodnisto-żółtawym, ciemnopomarańczowym, rubinowym, brązowym lub ciemnowiśniowym. Najbardziej wartościowe okazy charakteryzują się pięknym, perłowym kolorem. To, co wyróżnia go spośród pozostałych odmian to niewielka ilość zawartości kwasu bursztynowego w składzie chemicznym (jedynie 2%). Źródło tego surowca znajduje się w dolinie Hukawng, a także na wzgórzach Nangotaimaw. Występuje tam w niebieskich iłach eocenu (głębokość 10-15m). Tworzy nieregularne, matowe bryłki na powierzchni. Burmit ma około 100 mln lat, ma szczególną wartość na rynku chińskim! Budzi szczególną uwagę ze względu na długie lata żywotności i szeroką paletę barw, w jakich występuje. Zdarzają się jego przypadki w Tajlandii, Wietnamie i Malezji.
• Bursztyn japoński–występuje przede wszystkim w północnej części wyspy Honsiu. Tam znajdują się źródła wydobycia tego surowca. Z wyglądu przypomina bursztyn bałtycki (sukcynit), różni się od niego jednak stopniem trudności w obróbce. Jantar japoński jest nieprzezroczysty, brązowy lub ciemnopomarańczowy. W bursztynie japońskim występują drobne plamki w dużej ilości.
• Bursztyn dominikański – jest to odmiana bursztynu z Dominikany, z wyspy Haiti (trzeciego rzędu). W porównaniu z bursztynem bałtyckim, burmitem i bursztynem japońskim jest stosunkowo młody. Ma około 16 mln lat. Jest on wartościowym, twardym bursztynem. W większości jest przezroczysty, niewymagający termicznej obróbki (aż w 90% wydobywanego bursztynu). Występuje w kolorze intensywnie pomarańczowym, miodowym, czy też czerwonym. Ma w swoim składzie liczne inkluzje roślinne i zwierzęce. Jantar dominikański wydobywany jest w ciężko dostępnych miejscach, a także w trudnych warunkach, wyłącznie poza porą deszczową. Cena bursztynu dominikańskiego porównywalna jest z cenami złota!
• Bursztyn meksykański-powstał on około 25-35 mln lat temu (era oligoceńska). Niektórzy nazywają go bursztynem z Chiapas. Charakterystyczną jego cechą są licznie znajdujące się w nim inkluzje. Cechami przypomina jantar dominikański, ma podobny koloryt i twardość. Można znaleźć okazy bursztynu meksykańskiego o unikatowym czerwonym kolorze.
• Rumenit – jak nazwa sama wskazuje, odmiana ta występuje w Rumunii. Struktura bursztynu jest przezroczysta. Zawiera jedynie pęknięcia (licznie występujące). Rumenit jest koloru czerwono-brunatnego. Obok bursztynu bałtyckiego jest bursztynem niezwykle cenionym w jubilerstwie, między innymi ze względu na walory estetyczne. Wyglądem przypomina masę perłową.
• Symetyt– ta odmiana bursztynu występuje na Sycylii (pochodzi z epoki miocenu). W porównaniu do innych bursztynów ma około 25 mln lat (powstał w erze miocenu). Obok bursztynu bałtyckiego i Rumenitu, jest cenny w jubilerstwie. Występuje w kolorze zielonożółtym, czerwonym z ogromną ilością występujących w nim inkluzji. Jest niezwykle wartościowy dla jubilerów i kolekcjonerów bursztynu. Niestety jego złoża nad rzeką Simeto wyczerpały się, więc często można spotkać jedynie jego imitacje.
• Kopal – to bardzo wyjątkowa odmiana bursztynu. Kopal przez niektórych nie jest uważany za bursztyn. Nazywany jest fałszywym bursztynem lub „Młodym bursztynem”. Jednakże łączy go z nim wspólne pochodzenie – żywice drzew, natomiast różnią się one pod względem czasu powstania. Powstał od 130 mln do 60-40 mln lat temu. Natomiast kopal około 2 mln lat temu. W przeciwieństwie do bursztynu jest on miękki, na co wpływ ma krótki czas jego istnienia. Jego powierzchnia jest lepka i kleista, pachnąca żywicą. Kopal głównie występuje w Afryce, Kolumbii i na Dominikanie. Jest bardzo cenny ze względu na inkluzje, zastygłe w nim organizmy, owady, fragmenty roślin zachowane z tamtego okresu! By mógł być wykorzystywany w jubilerstwie, konieczne są specjalne i zaawansowane zabiegi.
• Bursztyn libański – to odmiana bursztynu znajdującego się na osadach kredowych. To odmiana retynitu z dolnej kredy, która ma około 130 mln lat. Występuje na Bliskim Wschodzie, przede wszystkim na terenie Libanu. Jantar libański jest barwy jasnożółtej, pomarańczowej, ciemno-czerwonej, rzadko występuje w kolorze białym lub kremowym. Jest on bardzo wartościowy z uwagi na zachowane w nim najstarsze inkluzje roślinne i zwierzęce.
• Bursztyn meksykański – nazywany jest również bursztynem z Chiapas. Jego cechą charakterystyczną są licznie występujące w nim inkluzje. Ma podobną twardość i kolory do bursztynu dominikańskiego. Liczy około 25-35 mln lat, pochodzi z ery oligoceńskiej.
• Bursztyn kanadyjski (cedaryt)–występuje w Kanadzie, w okolicy jeziora Cedar. Cieszy się dużą popularnością wśród paleontologów, na co wpływ ma duża zawartość różnych inkluzji. Stanowią one źródło wiedzy na temat klimatu i środowiska w tym rejonie. Bryłki tego bursztynu są okrągłe, z zewnątrz matowe o kolorze brudnego miodu. Ukształtował je wpływ piasku i wody
• Bursztyn tajmyrski – pochodzi z Syberii. Występuje w postaci małych przezroczystych i żółtych kawałków. O jego wartości świadczy zawartość licznych inkluzji, które są źródłem informacji o faunie z północnej Azji (późno kredowej).
• Aikait– odmiana bursztynu (Rumenitu), którego pokłady występują na Węgrzech i we Francji. Jest on w dużym stopniu zasiarczony, w swoim składzie zawiera kwas bursztynowy. Powstał u schyłku okresu kredy. Można go znaleźć w pokładach węgla brunatnego. Jest to delikatny i kruchy jantar o kolorze czerwono-brązowym, czasem występuje w kolorze żółtym.
• Krancyt – odmiana bursztynu spotykana w Saksonii

Sosna bursztynowa (Pinus succinifera) źródłem bursztynu bałtyckiego

Sosna bursztynowa (balsamiczna) to wymarły gatunek sosny, której żywica stanowiła bogate źródło bursztynu bałtyckiego. Występowała na terenach nadbałtyckich (na początku trzeciorzędu) w takich jak Łotwa, Litwa, Estonia i Rosja. Opinię o tym, że drzewem macierzystym bursztynu była sosna jako pierwszy wyraził Pliniusz Starszy w dziele Naturalis Historia. Potwierdzono ją naukowo w ubiegłym wieku. Badania inkluzji roślinnych w bursztynie (drewno i igły) wykazały obecność aż pięciu różnych rodzajów sosny. Trudno było je rozróżnić, a więc dano im jedną wspólną nazwę – Pinus succinifera – sosna żywicodajna. Gwałtowny rozwój techniki: chemicznej i fizycznej analizy obalił tamtą teorię. Stwierdzono, że bursztyn różni się chemicznie od żywic sosen dzisiejszych i podano przykład dwóch innych drzew: cedr i araukarie z rodzaju Agathis.

Najcięższy bursztyn bałtycki

W Rarwinie (gm. Kamień Pomorski) 157 lat temu, został znaleziony największy okaz bursztynu bałtyckiego ważący prawie 10 kilogramów! Największym znalezionym do tej pory okazem żywicy kopalnej jest Burma Amber o wadze 15,25 kilograma. Okaz ten można podziwiać w British Museum w Londynie. Jednakże jest to jedynie retynit, mniej szlachetny jantar. Zdecydowanie wśród bałtyckich bursztynów rekordzistą jest ten znaleziony w okolicach Kamienia Pomorskiego w Rarwinie (o wadze 9,75 kg). Nie jeden marzy o takim znalezisku! Jednakże poszukiwanie lub wydobywanie złóż kopalin na własną rękę (bez koncesji bądź zaakceptowanego projektu robót geologicznych) jest przestępstwem zgodnie z art. 176 Ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze. Grozi za to kara aż do 3 lat pozbawienia wolności. Legalnym i najłatwiejszym sposobem na znalezienie bursztynu jest nadmorska plaża. Poleca się odwiedzanie Bałtyku, szczególnie podczas sztormów. Wtedy kamienie są wyrzucane na plaże i przy odrobinie szczęścia można znaleźć naprawdę okazałe bursztyny.

 

---

Zastosowanie bursztynu

Od dawien dawna był wykorzystywany do wyrobów kosztownych i ekstrawaganckich ozdób (biżuterii), czy też w sztuce. Jednym z najpopularniejszych i wyjątkowych dzieł sztuki z bursztynu, była Bursztynowa Komnata – wykonana w latach 1701-1709 przez Gottfrieda Turau i Ernesta Schachta, a zaprojektowana przez Andreasa Schlutera. W średniowieczu, w Europie produkowano najwięcej szkatułek, naczyń, przedmiotów kultu np. krzyże, różańce, ołtarzyki z bursztynu. Zdobiono bursztynem również meble. W XIX wieku produkowane były w Austrii bursztynowe fajki, popielniczki, zegary. W dwudziestoleciu międzywojennym powstawała biżuteria o strukturze klasycznej np. naszyjniki o różnej długości, bransoletki. Na przełomie XX i XXI wieku artyści zajmujący się bursztynem, stosowali w swojej pracy artystycznej coraz bardziej wyszukane metody jego obróbki. Chcieli w ten sposób podkreślić walory estetyczne i wartość tego kamienia oraz jego niezwykły blask. Aktualnie ma zastosowanie przede wszystkim w jubilerstwie. Do dziś jest najbardziej popularnym i wykorzystywanym kamieniem jubilerskim w Polsce. Aktualnie w jubilerstwie najczęściej łączony jest ze srebrem. Sporadycznie występuje również w połączeniu ze złotem. Od bardzo długiego czasu Gdańsk wraz z innymi polskimi wytwórniami jest liderem światowego bursztynnictwa (biorąc pod uwagę oryginalną biżuterię i wyroby artystyczne).

Biżuteria z bursztynem bałtyckim

Aktualnie wykorzystywany jest głównie w jubilerstwie, a to za sprawą jego wysokich walorów estetycznych i wartości, jaką niesie. Producenci bursztynowej biżuterii przeważnie łączą go ze srebrem, czasem także złotem. Jantar bałtycki zawiera około 8% kwasu bursztynowego, co wyróżnia go spośród innych istniejących na świecie żywic. Piękna barwa kamienia wraz z niezwykłym procesem jego powstawania, stały się ogromną inspiracją dla artystów i projektantów biżuterii na całym świecie. Najczęściej wykorzystywany jest do produkcji naszyjników, kolczyków, zawieszek, wisiorów, naszyjników, kolczyków, pierścionków i bransoletek. Ozdoby te są bardzo łatwo dostępne w Polsce i co istotne niedrogie. Dostępne są w różnych barwach, rozmiarze i formie. Wielką zaletą biżuterii bursztynowej jest jej uniwersalność i ponadczasowość. Bursztynowe ozdoby sprawdzają się zarówno do eleganckich, jak i codziennych stylizacji. Są świetnym rozwiązaniem na każdą okazję. Może być śmiało łączony z wieloma kolorami, wzorami, metalami – złotem i srebrem, a co najważniejsze, nigdy nie wychodzi z mody. Przez jakiś czas w modzie królowały cyrkonie i kryształki w różnych kolorach. W ostatnim czasie biżuteria z bursztynu znów zaczęła być modna i cenna. Jest świetnym uzupełnieniem różnego rodzaju stylizacji: boho, vintage, ale również jest subtelnym dodatkiem do tradycyjnych kreacji.

Biżuterię z bursztynem należy pielęgnować

Bursztynowa biżuteria powinna być w odpowiedni sposób pielęgnowana. Przede wszystkim warto zadbać o regularne jej czyszczenie (na sucho lub mokro). Należy pamiętać jednak, by nie używać gorącej wody. Zaleca się dodać do wody spirytus lub mydło. Dobrym rozwiązaniem jest przechowywanie ozdób owiniętych w miękki materiał. W taki sposób można uniknąć wszelkiego rodzaju porysowań i zniszczeń. Powinien być również chroniony przed stycznością z perfumami, kosmetykami i innymi substancjami chemicznymi. Nie powinien być też wystawiany na słońce.

 

---

Wartość bursztynu, ile kosztuje bursztyn?

Nie bez powodu jest nazywany morskim złotem, jest to bowiem niezwykle cenny kamień m.in. z uwagi na wysokie walory estetyczne, inkluzje, właściwości lecznicze, jakie posiada, czy też wiek. Wartość tego surowca z roku na rok stale rośnie. Specjaliści szacują, że ceny w przyszłości nie będą spadać, a wręcz odwrotnie rosnąć. Wykorzystywany jest głównie w jubilerstwie. Jakie są ceny bursztynu? Cenę bursztynu zazwyczaj określana jest za kilogram, jednakże jej wysokość zależy od wielkości kamienia. Malutkie bryłki kosztują jedynie kilkaset złotych za kilogram, a duże bryły nawet kilka tysięcy złotych.

Cena za kilogram bursztynu (2020 r. styczeń)

• Bryłki ważące więcej niż 0,2 kg–20 000 zł/kg
• Bryłki ważące od 0,1 kg do 0,2 kg – 14000-15000 zł/kg
• Bryłki ważące mniej niż 0,1kg – 3000-7000 zł/kg
• Bryłki ważące mniej niż 0,01 kg – 200-300 zł/kg

Jednymi z najdroższych są bursztyny o wadze większej niż 200g. Za taki okaz można otrzymać od kilkunastu do 20 000 zł. Cenniejsze są jednak bursztyny z inkluzją (zatopionym owadem, rośliną lub innym elementem pozostałości z dawnych czasów). Wartość takiego bursztynu ustalana jest indywidualnie między handlowcami. Najcenniejsze są okazy o miodowej barwie. O wysokiej wartości bursztynu świadczy również jego kondycja. W cenie są ładne okazy bursztynu, niepopękane i zadbane.

Bursztyny z inkluzjami
Tak jak wyżej wspomniane, wysoką wartość mają bursztyny z inkluzją, czyli skamieniałymi organizmami zachowanymi w kopalnej żywicy. Jednakże najcenniejsze są te, w których inkluzja zachowała się w całości (owad ma wszystkie kończyny i widać jego naturalny kształt). Taki bursztyn może kosztować nawet ponad 20 000 zł za kilogram.

 

Łowienie bursztynów – kiedy, gdzie i jak się do tego przygotować?

W łowieniu bursztynów najważniejsza jest pora roku, pogoda i miejsce. Najlepszą porą roku na poszukiwanie bursztynów jest wiosna i jesień. Wtedy też na morzu występują sztormy i silne wiatry. Istnieje wtedy największe prawdopodobieństwo, że bursztyny przedostaną się z dna morza na powierzchnię, a w efekcie silnych podmuchów wiatru wypłyną na plażę. Najlepszą porą dnia jest poranek. Można pozyskiwać go za pomocą tradycyjnego kaszorka (specjalnej siatki) lub latarki. Ta druga metoda jest jednak mniej efektywna i czasochłonna i odradzana przez łowców bursztynu. Strój do połowu bursztynu powinien składać się z czerpaka rybackiego, specjalnych gumowych spodni na szelkach, nieprzemakalnej kurtki. Koszt całego stroju to około 100 zł. Aby znaleźć większe i bardziej wartościowe okazy, trzeba wejść do morza na odległość mniej więcej kilku metrów od plaży i rozpocząć poszukiwania pomiędzy wodorostami, muszlami i patykami. Poszukiwacze bursztynów radzą, aby podczas łowów zwracać uwagę na zachowanie mew. Skupisko mew krążących w konkretnym miejscu z dala od lądu, może wskazywać na znajdującą się tam „ morską wyspę śmieci”, a to oznacza, że istnieje szansa na znalezienie bursztynu.

Bursztynowe okazy – gdzie się znajdują

Odegrał ogromną rolę w sztuce, kulturze, architekturze. Wszyscy pasjonaci bursztynu mogą dowiedzieć się o tym dzięki Muzeum Bursztynu, zlokalizowanemu w Wieży Więziennej. Można tam zapoznać się z atrakcyjnymi i wartościowymi okazami. Największym zainteresowaniem cieszy się tam zatopiona w skamieniałej żywicy jaszczurka. Kolejne muzeum, w którym można podziwiać różne odmiany, formy, kształty i kolory bursztynów to Muzeum Archeologiczne przy ul. Mariackiej. Szczególny zachwyt budzi wielka bursztynowa monstrancja, a także ołtarz z bursztynu w Kościele św. Brygidy. Warto odwiedzić również ulicę Mariacką w Gdańsku – znajduje się tam wiele licznych warsztatów i sklepów z bursztynami w różnych rozmiarach, kształtach i formie. Na całym świecie występuje wiele różnych bursztynów, jednakże najwięcej ich jest w światowej stolicy bursztynu-Gdańsku!

Zobacz też: filiżanka z bursztynu znaleziona w Hove

Bursztynowa Komnata

Najwybitniejszym dziełem gdańskich bursztynników jest popularna Bursztynowa Komnata. Jej zleceniodawcą był król Fryderyk Wilhelm I, który zamówił ten kompletny bursztynowy wystrój u gdańskich bursztynników. Ówczesny król umieścił go w swoim pałacu Mon Bijou. Bursztynowa komnata składała się z kilku elementów: ram obrazów, kartuszy, herbów, medalionów, płaskorzeźb przedstawiających sceny biblijne, posągów bogiń rzymskich Minerwy i Pomony. Wystrój był prawdziwym dziełem sztuki, którego powierzchnia wynosiła 55 metrów kwadratowych. Komnata przeszła do historii jako „zaginiony skarb”. Komnata bursztynowa jeszcze przez wiele lat zmieniała swoich właścicieli, aż w 1941 roku została zrabowana przez Niemców. Latem w następnym roku, została przewieziona w kilkudziesięciu skrzyniach do królewieckiego zamku. W 1944 roku komnata została ponownie zapakowana do skrzyń. Umieszczono ją w zamkowych podziemiach. Od tamtej pory nie jest wiadome, co się z nią stało. 9 kwietnia 1945 roku zdobyła twierdzę królewiecką, niestety Bursztynowa Komnata nie została odnaleziona.

 

 

Poszukiwania i odtworzenie komnaty

Przez wiele lat Bursztynowej Komnaty szukały tysiące osób, w tym urzędnicy ministerstw kultury Polski, Niemiec i ZSRR, a także służby specjalne. W celu odnalezienia tego wielkiego dzieła sztuki zatrudniono jasnowidzów. Sporządzono listę, na której znajdywały się potencjalne miejsca i rejony, w których mogła zostać ukryta komnata. Są to między innymi: Kraków, Neringa, Pasłęk, Zamek w Człuchowie, Zamek w Szymbarku, Bolków, Giżycko, Góry Sowie, Olecko, Nysa, Trzcińsko-Zdrój, czy też Szklarska Poręba. Brano pod uwagę również wiele innych miejsc w Kaliningradzie np. miejsce po kościele na Steindamm. Skrzynie poszukiwane były również na niemieckim statku MS „Wilhelm Gustloft”, a także na zatopionym Bałtyku. Niektórzy uważają, że Komnata Bałtycka była przewożona w samolocie, który został zatopiony w jeziorze Resko Przymorskie, w pobliżu Rogowa. Istnieją jeszcze inne teorie na temat zaginięcia Bursztynowej Komnaty np. pożar królewieckiego zamku.

W 2003 roku została ukończona kopia Komnaty Bursztynowej, która znajduje się w pałacu Katarzyny w Carskim Siole. W 1979 roku rozpoczęto zaawansowane prace nad rekonstrukcją komnaty, które były prowadzone w oparciu o zachowane źródła: zdjęcia i dokumenty. Jednakże idealne odtworzenie Bursztynowej Komnaty okazało się trudniejsze w rzeczywistości, niż zakładano. Problem był związany głównie z nieznajomością kolorów komnaty, gdyż nie zachowały się kolorowe fotografie ją upamiętniające. Zastosowano więc metodę fotografowania współczesnych próbek czarno-białymi aparatami fotograficznymi wraz z porównywaniem ich z dawnymi zdjęciami. Pomogło to ustalić jakie kolory bursztynów powinny być wykorzystane w poszczególnych fragmentach nowej Komnaty Bursztynowej. Kolejny problem, z którym nie potrafili poradzić sobie rzemieślnicy, był sposób przyczepiania bursztynów do konstrukcji przez gdańskich mistrzów. Zaczęli więc wykonywać to metodą prób i błędów. Dzięki temu, w jakimś stopniu udało się odtworzyć dawną kolorystykę Komnaty Bursztynowej. Również obrobienie bursztynu i nadanie mu odpowiedniego kształtu było nie lada wyzwaniem, gdyż nie należy od plastycznych kamieni i łatwych do opracowania. Jednakże udało się i odtworzono Bursztynową Komnatę, która kosztowała niemalże 11,5 mln dolarów. Na jej uroczystym otwarciu, podczas obchodów trzechsetlecia Petersburga pojawili się m.in. Władimir Putin, Gerhard Schröder i George Bush.

Amberif – międzynarodowe targi bursztynu

Amberif- to odbywające się co roku, od 1994 roku w Gdańsku międzynarodowe targi bursztynu, biżuterii bursztynowej i kamieni jubilerskich. Co niezwykle istotne, są uważane za najważniejszą wystawę bursztynu na świecie i największą w Europie Środkowo-Wschodniej. Amberif obejmuje aż 470 wystawców z całego świata, w tym 6 tysięcy branżowych uczestników z 54 krajów m.in. Polska, Rosja, Niemcy, Litwa, Ukraina, Chiny, Wielka Brytania, Szwecja, Łotwa, Dania, Włochy, Francja, Stany Zjednoczone, Finlandia, Węgry, Czechy, Estonia, Kanada. Pomysłodawcą targów był gdański artysta – Giedymin Jabłoński. Wystawa prowadzona jest przez Międzynarodowe Targi Gdańskie SA. Podczas pierwszej edycji zgromadziło się 49 wystawców, następnie liczba ta wzrosła w 2000 roku aż do 373. W 2007 roku zaś liczba osiągnęła aż 478 wystawców i do 2013 roku zmieniała się w granicach 440-480. W 2013 roku odbyła się 20 edycja targów, w której wzięło udział 450 wystawców z 14 krajów. Po raz pierwszy miały one miejsce w hali Centrum Wystawienniczo-Kongresowego Amberexpo (poprzednie edycje miały miejsce w Gdańsku, jednakże w hali przy ul. Beniowskiego). Podczas bursztynowej wystawy (od 1994 roku) odbywa się międzynarodowa konferencja naukowa badaczy bursztynu, natomiast od trzeciej edycji odbywa się na nich rozstrzygnięcie Międzynarodowego Konkursu na Projekt Biżuterii z Bursztynem Amberif Design Award. Od 2009 roku targi organizowane są jedynie dla osób z branży jubilerskiej i bursztynniczej. Bardzo głośną sytuacją związaną z targami była kradzież (15 marca 2007 roku) diamentów o wartości około 1,5 mln dolarów. W miejscu, w którym odbywają się targi dostępne są między innymi trzy hale przeznaczone na wystawy dla uczestników o powierzchni 12 000 m2, centrum prasowe, konferencyjne, biura o powierzchni 6000m2 i restauracja. Budowę tego kompleksu w 2011 roku rozpoczęła Korporacja Budowlana Doraco.

Zobacz też: Światowa stolica bursztynu, zabytki i muzeum

---

Wędrówka bursztynu – szlak bursztynowy

 

 

Szlak bursztynowy to szlak handlowy między krajami europejskimi basenu Morza Śródziemnego, a terenami na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Przedmiotem wymiany handlowej był bursztyn. Na początku stanowił wartościowy przedmiot wymiany handlowej wśród Celtów. W V w. p.n.e. odbywały się pierwsze zorganizowane wyprawy z terenów Europy południowej. Co ciekawe bursztyn nie był wysyłany do rejonów nad Bałtykiem, a kupowany od pośredników celtyckich. Dopiero po jakimś czasie, gdy zakończyły się podboje terenów nad środkowym Dunajem (I wiek n.e.), Rzymianie dokonali rozwoju handlu jantarem na nieznaną dotąd skalę. Zorganizowali kilka wypraw z Panonii nad Bałtyk, w szczególności do Sambii. Największy rozwój handlu przypada na III w., natomiast od połowy IV w. powoli ta wymiana zaczęła wymierać. Kluczowym ośrodkiem handlu bursztynem w rejonie imperium rzymskiego była Akwileja.

Na przełomie X i XV wieku zyskał ogromną popularność w Europie Wschodniej, a to wszystko za sprawą jego plastyczności i łatwości w obróbce. Bursztyn transportowano następującymi trasami: drogą wodną (Newą lub Wołchwą) do Połocka, Witebska i Smoleńska, Dźwiną, do Pskowa – działem wodnym z państw nadbałtyckich. Istniały również inne nieznane drogi wędrówki bursztynów. Nie zostały określone ze względu na duże ilości bursztynu, które były transportowane. Kamienie dostarczane były często przez ręce małych kupców (w takich ilościach, jakie byli w stanie udźwignąć na plecach). Import bursztynów na terenie Nowogrodu i sąsiednich terenów w bardzo dużej mierze był zależny od stosunków z zachodnimi sąsiadami (z ludnością południowo-wschodnich państw nadbałtyckich, natomiast od XIII wieku od relacji z zakonem kawalerów mieczowych). Bursztyn transportowano przez Wschodnią Europę tranzytem. W starożytności był również transportowany. Na terenie Bliskiego i Środkowego Wschodu cieszył się ogromną popularnością, na równi z wonnościami. Egipcjanie i Arabowie nazywali go „anbar”.

Można wyróżnić trzy starożytne szlaki, którymi transportowany był bursztyn przez amatorów bursztynu.

• Pierwszy szlak prowadził od wybrzeży Adriatyku poprzez terytorium dzisiejszych Węgier i Moraw, następnie przez Kalisz (Calisię) aż do Bałtyku.
• Drugi szlak biegł przez Morze Śródziemne i Słupy Herkulesa (Gibraltar) w kierunku Ultima Thule, a więc końca świata. Po dopłynięciu do bursztynowego brzegu (brzegi współczesnej Jutlandii), wędrowali brzegiem do bursztynowej Mekki. Morskie wędrówki bursztynu rozpoczęli Fenicjanie. Prawdopodobnie już 1000 lat wcześniej organizowali wyprawy po bursztyn w rejony Jutlandii.
• Ostatni szlak prowadził przez wschodnią granicę Europy, przez Morze Czarne, w górę Dniepru przez Dźwinę, Prypeć, Wisłę, a w efekcie nad brzeg Morza Bałtyckiego. Tą trasą najczęściej podążali Etruskowie i Ligurowie. Rzymianie pojawili się na tej trasie dopiero w III w p.n.e.

Wędrujące grupy kupców podróżujących pozostawiły po sobie wiele pamiątek. To efekt handlu wymiennego między kupcami, który obowiązywał w tych czasach. Archeologowie znaleźli na słowiańskich cmentarzach wiele rzymskich bursztynowych przedmiotów z tamtych czasów. Natomiast we Wrocławiu odkopali pozostałości wielkiego składu! Aż 1500 kilogramów bursztynu!

Gdzie na świecie szczególnie ceniony był i jest bursztyn?

Przede wszystkim jantar doceniany jest na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Arabowie cenią jantarowe różańce. Sznury modlitewne ze specjalnym bursztynowymi paciorkami znane są już w krajach muzułmańskich od dawnych czasów. Swoje przywiązanie do nich Muzułmanie odziedziczyli po Babilończykach i Asyryjczykach. W bursztynie lubują się także Chińczycy, Hindusi i Birmańczycy.

 

 

Chiny – kraj, który szczególnie pokochał bursztyny

Chińczycy to naród, który najbardziej kocha bursztyny! Mają na to wpływ nie tylko wysokie walory estetyczne tego surowca, ale również wieloletnia tradycja, bogata historia medycyny naturalnej oraz wierzenia. W Chinach jest traktowany jako „święty kamień”. Niegdyś w Chinach wierzono, że jest wykopanym spod ziemi kawałkiem duszy zmarłych tygrysów. Tygrys miał przynosić zdrowie, fortunę i powodzenie w miłości. Przez wieki był uważany za kamień cesarskiej rodziny, dlatego nikt poza nią nie mógł go nosić i wykorzystywać do różnych celów. W języku chińskim słowo bursztyn wymawia się ‘hu po’. Oznacza to dosłownie „dusza tygrysa” lub „tygrysia moc”. W buddyzmie nazywany jest „świętym słonecznym kamieniem”. Przynosi zdrowie i jasność umysłu. Wytwarzano z niego różnorakie narzędzia, które służyły ludziom do odprawiania modlitw i rytualnych obrzędów buddyjskich. Co ciekawe, każdy buddyjski mnich nosił przy sobie mały bursztynowy kamyczek. Chińczycy doceniają go za jego moc i historię (istnieje miliony lat). Importują go w ogromnych ilościach tirami, głównie od polskich, kalingradzkich i ukraińskich producentów i wydobywców. Co oznacza noszenie bursztynu w chińskiej mentalności? Przede wszystkim oznacza to pewną przynależność do wyższych społecznych sfer. Jest doceniany przez Chińczyków za wieloletnią tradycję, wartość oraz właściwości takie jak: naturalność, delikatność i ciepło tego kamienia. Ponadto Chińczycy dostrzegają w bursztynie właściwości medyczne, tj. właściwości uspokajające, a także wspomaganie leczenia chorób układu krążenia.

Statystyki są imponujące! Niemalże 40% biżuterii z bursztynem produkowanej w Polsce trafia do Azji, przy czym roczne obroty są szacowane na około 200 milionów euro. W 2016 roku za granicę trafiły wyroby z bursztynu o łącznej wartości blisko 140 mln euro, co stanowi 27% więcej niż w ubiegłych latach.

Chinki zakochane w biżuterii z bursztynu bałtyckiego

Biżuteria z bursztynem zachwyca kobiety z Chin. Szczególnie umiłowały sobie one ozdoby najwyższej jakości, wykonane z zastosowaniem bursztynu bałtyckiego. Biżuteria bursztynowa jest tam starannie selekcjonowana ze względu na frakcje kamienia. Chiny paradoksalnie produkują największe ilości biżuterii z podrabianym bursztynem, która następnie jest eksportowana do Europy. Ozdoby, które są najbardziej cenione w Chinach to pierścionki (szczególnie te z dużym kamieniem), bransoletki i kolczyki. Ponadto są to duże, okrągłe paciorki wykonane z bursztynu. Budzą one skojarzenia z buddyjskimi różańcami, religią i wierzeniami związanymi z tradycyjną chińską medycyną. Co ciekawe, Chinki od jakiegoś czasu zdecydowanie wolą oprawiony w złoto, a także w nowoczesnym stylu. Tego typu ozdoby zdobyły tam dużą popularność, jednakże najlepiej sprzedają się tam tradycyjne bursztynowe kulki

 

Ciekawostki o bursztynie

• W Bąkowie nieopodal Gdańska znajduje się Bursztynowa Góra, która stanowi jeden z niewielu śladów dawnego górnictwa bursztynu (widocznych w terenie). Aktualnie jest to geostanowisko i rezerwat archeologiczny o łącznej powierzchni ponad 5 ha, w którego skład wchodzi wyeksploatowane wyrobisko kopalniane. Najprawdopodobniej kopalnia funkcjonuje tam od XVIII do początku XX wieku. Jednakże część badaczy twierdzi, że początki wydobycia sięgają nawet X wieku.
• Bursztynowa Komnata to jedno z najbardziej znanych dzieł sztuki bursztynniczej. Zamówił ją Fryderyk I u gdańskich mistrzów na początku XVIII wieku i umieścił w swoim pałacu Charlottenburg pod Berlinem. Jaka była jej historia? W 1716 r. car Piotr I dostał ją w prezencie (na dowód przyjaźni) od Fryderyka Wilhelma. Umieszczono ją w pałacu w Carskim Siole nieopodal Sankt Petersburga. Tam skradli ją Niemcy w 1941 r. Bursztynowa Komnata nie została odnaleziona do dziś. Jednakże w pałacu Katarzyny I w Carskim Siole można podziwiać kopię zaginionej Bursztynowej Komnaty, która została zrekonstruowana w 2003 roku.
• Największe współczesne dzieło z bursztynu, gdańskich bursztynników to Bursztynowy Ołtarz w Bazylice Św. Brygidy w Gdańsku. Zgodnie z pierwotnym projektem ma liczyć ponad 100m2 powierzchni dekorowanej bursztynem. Po 17 latach prac ołtarz jest gotowy w połowie, aczkolwiek dzięki profesjonalnej pracy architektów sprawia wrażenie już zakończonego.
• Polska autostrada A1 nazwana została Autostradą Bursztynową (Amber One). Autostrada ta biegnie przez międzynarodową trasę E75. To jedyna polska autostrada o przebiegu południkowym.
• Pierwszą monografią odnoszącą się do bursztynu jest dzieło Andresa Aurifabera Succini historica (1551 r.).
• Od 1993 r. organizowane są w Gdańsku coroczne międzynarodowe targi bursztynu Amberif. Gromadzi się na nich kilkaset firm z wielu krajów świata (w 2018 roku było to aż 480 firm z 15 krajów). Na targach odbywają się różne seminaria naukowe we wszystkich dziedzinach badań nad bursztynem m.in. w geologii, archeologii, mineralogii, muzealnictwie i sztuce.
• W Gdańsku znajduje się artystyczna instalacja wykonana z kamieni z masy żywicznej z wbudowanym oświetleniem z lampek LEDowych – Amber Drops. To ogromna atrakcja zarówno dla dzieci, jak i młodzieży. Została zbudowana z przezroczystych kamyków, a te wykonane z masy żywicznej z wbudowanym systemem oświetlenia ledowego. Światło kamieni żarzy się z różną intensywnością, naśladując ruchy oddychającego człowieka. Na wzór dawnych inkluzji, w żywicy zatopiono atrybuty człowieka z czasów współczesnych tj. telefon komórkowy i inne gadżety, bez których współczesnemu człowiekowi trudno wyobrazić sobie życia.
• Współcześnie coraz częściej wykorzystywany jest jako główny składnik kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji twarzy (szczególnie cery zmęczonej i wymagającej regeneracji) i ciała.
• W niektórych polskich restauracjach podawany jest „Jantarowy” rosół gotowany na perliczce, podawany z makaronem i zieloną pietruszką, a także stek z tuńczyka wraz z blinami i bursztynowym sosem cytrusowo-miodowym.
• Najbardziej cenionym na świecie jantarem jest ten poławiany metodą tradycyjną. Umożliwia ona znalezienie wyjątkowych okazów, ważących około 1kg. Mają one dużą wartość.
• Największy bursztyn, który znaleziono na terenie Polski, waży niemalże 10 kg. Został on znaleziony w 1860 roku w pobliżu Kamienia Pomorskiego.
• Istnieje przesąd mówiący, że jeśli mężczyzna jako pierwszy prezent podaruje kobiecie coś z bursztynu (szczególnie pierścionek lub naszyjnik) to poślubi ją.
• 06.02.2020 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 50 zł, z okazji 100-lecia zaślubin Polski z Bałtykiem. Koszt jednej takiej monety to 830 zł brutto! Na portal Kolekcjoner i do stacjonarnych oddziałów NBP trafiło 5000 egzemplarzy! Wyjątkowa moneta kolekcjonerska ma masę dwóch uncji srebra próby Ag 999. Należy ona do monet oksydowanych, na której znajduje się wklejka bursztynowa. Bursztynowy element ma symbolizować i podkreślać morski charakter monety. Na awersie widnieje odzyskana część Pomorza (ograniczoną przez terytorium Niemiec) wraz z rybakiem kaszubskim trzymającym długie wiosło i zwoje sieci. Na rewersie ukazany został generał Józef Haller, wjeżdżający na koniu do wody Zatoki Puckiej (scena przedstawia symboliczny akt zaślubin z morzem). W tle ukazano manifestację patriotyczną z 10 lutego 1920 roku z flagami państwowymi. W górnej części widnieje napis „100-LECIE ZAŚLUBIN POLSKI Z BAŁTYKIEM”.
• Jedno z najbogatszych bursztynowych odcinków polskiego wybrzeża jest Wyspa Sobieszewska. To również miejsce zamieszkania najsłynniejszego polskiego poławiacza bursztynu, pana Sylwestra Maluchy.
• Niemiecki pisarz Gunter Grass (urodzony w Gdańsku) otrzymał literacką nagrodę Nobla. W 1993 roku Rada Miasta przyznała mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska, zaś w prezencie od prezydenta Gdańska otrzymał on srebrne pióro zatopione w bursztynie. Pióro opatrzone zostało tabliczką „Gunterowi Grassowi, gdańszczaninowi – prezydent miasta”.
• Jan III Sobieski otrzymał od ludności gdańskiej w prezencie koronę wyrzeźbioną z jednej bryły bursztynu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że wykonał ją Krzysztof Maucher.
• Dariusz Drabikowski wraz z księdzem prałatem Henrykiem Jankowskim w roku 2000 postanowili zbudować ołtarz bursztynowy w Gdańsku i swoim pomysłem zarazili wytwórców bursztynu rejonu gdańskiego, w tym członków Stowarzyszenia Bursztynników w Polsce. Aby zbudować ołtarz potrzeba było 2,5 tony surowego bursztynu, aż kilkadziesiąt metrów kwadratowych surowca. Według planu, ołtarz miał mieć 11 metrów wysokości i 6 metrów szerokości. Forma ołtarza miała przedstawiać tryptyk z obrazem Matki Boskiej Świata Pracy w centralnej części. Obraz to reprodukcja Matki Boskiej Częstochowskiej, który namalował ks. Prof. Franciszek Zaniewski z Pelpina. Ołtarz miał upamiętniać 28 robotników, którzy zginęli w 1970 roku w grudniu. Ostatecznie ma tworzyć kształt lilii w nawiązaniu do lilii gotyckiej heraldycznej. Na nastawie ołtarzowej (dekoracji ołtarza w kościele) mają być umieszczone sceny z życia gdańszczan, natomiast centralne miejsc ma być zajęte przez pozłacane tabernakulum z kształcie kuli.
• Niegdyś panował zwyczaj, zgodnie z którym młody mężczyzna miał ofiarować swojej wybrance bursztynowe serce na wstążce koloru błękitnego.

---

Źródła:

1. Audronė Bliujienė, Northern Gold: Amber in Lithuania, BRILL, 2011
2. Azar, Dany, Lebanese amber: a “Guinness Book of Records”, Annales Universitatis Paedagogicae, 2012
3. C. J. Schüler, Along the Amber Route: From St. Petersburg to Venice, Sandstone Press 2020
4. David A. Grimaldi, Amber: Window to the Past, Harry N. Abrams, Publishers, in association with the American Museum of Natural History, 1996
5. Diana Gabaldon, Dragonfly in Amber, Delta, 2001
6. George O. Poinar, Raif Milki, Lebanese Amber: The Oldest Insect Ecosystem in Fossilized Resin, Oregon State University Press, 2001
7. Grążawska J., Muzeum Bursztynu. Museum of Amber. Gdańsk, Oddział Muzezum Historycznego Miasta Gdańska, 2006
8. Joseph Stromberg , A Fossilized Blood-Engorged Mosquito is Found for the First Time Ever, Smithsonian Magazine, 2013
9. Ken B. Anderson and John C. Crelling (Eds.), Amber, Resinite, and Fossil Resins, American Chemical Society, 1995
   Lambert, JB; Poinar Jr, GO, “Amber: the organic gemstone” in Accounts of Chemical Research, 2002
10. Langenheim, Jean, Plant Resins: Chemistry, Evolution, Ecology, and Ethnobotany, Timber Press, 2003
11. Levy, Adrian; Scott-Clark, Cathy, The Amber Room : the fate of the world’s greatest lost treasure, Bloomsbury Publishing Plc;Walker & Co, 2004
12. Lidija Bakaric, Borut Kriz, Marin Soufek, Prehistoric amber and glass from Prozor in Lika and Novo mesto in Dolenjska,
13. Manuel Villanueva-García, Antonio Martínez-Richa, and Juvencio Robles, Assignment of vibrational spectra of labdatriene derivatives and ambers: A combined
14. xperimental and density functional theoretical study, Wayback Machine Arkivoc, 2006
15. Michael R. Collings, Gemlore: An Introduction to Precious and Semi-Precious Stones, 2009
16. Poinar, George O., Life in amber, Standford Univeristy Press, 1992
17. Rice, Patty C., Amber: Golden Gem of the Ages, AuthorHouse, 2006
18. Weitschat, Wichard, Atlas of Plants and Animals in Baltic Amber, 2002