Światowa stolica bursztynu – Gdańsk i Muzeum Bursztynu w Gdańsku

Już od czasów starożytnych Gdańsk był uważany za światową stolicę bursztynu i pozostało tak do dzisiaj. Wskazują na to dzieła starożytnych pisarzy, zawierające opisy bursztynu, który był przywożony z Gdańska aż do samego Rzymu.

Przez kilka wieków, Gdańsk stanowił ośrodek europejskiego bursztynnictwa. Niestety Zakon Krzyżacki 14 listopada 1308 roku podstępem opanował miasto i dokonał „rzezi gdańszczan”. Wielu mieszkańców straciło swoje życie w mękach, a ich domy zniknęły w ogniu. Zakonnicy przejawiali wielkie okrucieństwo nawet wobec dzieci i osób starszych. Całe miasto płynęło we krwi. Ten zbrodniczy atak przyczynił się do upadku rzemiosła bursztynniczego w Gdańsku. Nikt nie mógł zajmować się obróbką bursztynu bez pozwolenia. Zabierano rybakom bursztyn i wysyłano go morzem do Brugii i Lubeki albo drogą lądową do krajów Wschodu przez Lwów. Tam bursztyn miał wielką wartość. Cenny kamień odbierali urzędnicy krzyżaccy specjalnie do tego oddelegowani.

Wszystkich, którzy obrabiali nielegalnie bursztyn lub go ukrywali czekała kara, często nawet śmierć. Dopuszczona była jedynie produkcja różańców, które sprzedawane były później przez Krzyżaków. Zajmowały się tym specjalne warsztaty bursztynników znajdujące się przy ulicy Kramarskiej w Gdańsku. Najbardziej atrakcyjne wyroby z bursztynów o największej wartości, zostały wywiezione przez rycerzy zakonnych w formie darów na królewskie dwory Europy. Ten bardzo przykry czas w historii Gdańska i polskiego bałtyckiego bursztynu trwał ponad sto lat. Sytuacja zmieniła się dopiero po legendarnej Bitwie pod Grunwaldem. Władysław Jagiełło ówczesny król Polski okazał dużą pomoc gdańskim samorządcom, dlatego Ci postanowili oddać Gdańsk pod jego panowanie. Król w podziękowaniu za ich lojalność postanowił zdjąć z mieszkańców miasta obowiązek oddania bursztynu w ręce króla. Ta sytuacja doprowadziła do rozpoczęcia się renesansu bursztynnictwa w Polsce na Pomorzu. 

Bursztynnicy zaczęli produkcję pięknych wyrobów bursztynowych (szkatułek, łyżeczek ozdobnych, pucharów, kobiecej biżuterii, klatek na ptaki, lampek oliwnych i wielu innych drogocennych przedmiotów). W tamtych czasach ludzie cenili tego typu wyroby bursztynowe (skrzynki, bursztynowe płaskorzeźby ozdabiane, rzeźby okrętów gdańskich) i wiele innych. Wielu bursztynników zajmowało się również tworzeniem bursztynowych sekretarzyków oraz oprawianiem w bursztyn zwierciadeł. Bursztyn przypadł szczególnie do gustu bogatym mieszczankom gdańskim, które zgodnie z ówczesnym prawem nie mogły nosić na sobie złota, ani też innych drogich kamieni. Ozdoby, po które chętnie sięgały to bursztynowe kolie i korale. Po biżuterię bursztynową sięgały też inne kobiety. Szczególnie dużą popularnością cieszyły się naszyjniki bursztynowe z inkluzją, gdyż wierzono wówczas, że takie ozdoby przynoszą szczęście. Ponadto zwiastowały szybkie zamążpójście. Okres świetności dla Gdańska i polskiego bursztynu skończył się w 1793 roku, po drugim rozbiorze. Oderwany od Polski Gdańsk, przejęły ręce pruskie. Upadł handel, rzemiosło, a w końcu również gdańskie bursztyniarstwo. W tym czasie zaczęto wytwarzać masowo bursztynowe pamiątki zamiast cennych dzieł sztuki. Współcześnie bursztynnicy z Gdańska starają się wracać do tradycji, poprzez sprzedaż swoich kolekcji do wszystkich zakątków świata.

W lutym 2002 roku decyzją Zarządu Miasta powołane zostało gdańskie muzeum rzemiosła Muzeum Bursztynu jako oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska (aktualnie jest to Muzeum Gdańska). Dokumentowało ono dzieje i historię bursztynnictwa w Polsce. Rozpoczęto wtedy kompletowanie bursztynowych dzieł i zbiorów. Zaś w dniu 28 czerwca 2006 Muzeum Bursztynu w Gdańsku zostało uroczyście otwarte. Znajduje się dokładnie na Wieży Więziennej w Gdańsku i w dniu inauguracji miało 439 m2 powierzchni obejmującej wystawy. Na kolekcję muzealną do 2012 roku składało się: 2000 okazów bursztynu naturalnego, włączając w to inkluzje organiczne w bursztynie, 675 współczesnych dzieł sztuki i wyrobów z bursztynu, a także 7 zabytkowych przedmiotów bursztynowych.

Zamysłem powstania Muzeum było przekazywanie szerokiej i pełnej wiedzy na temat bursztynu zarówno Polakom, jak i obcokrajowcom oraz popularyzowanie tego kamienia szlachetnego poza granicami państwa. Misją Muzeum od początku było przekazywanie informacji na temat początków i warunków powstawania bursztynu, miejscach występowania tego kamienia w Polsce i na świecie, odmianach bursztynu, inkluzjach, wierzeniach i wykorzystywaniu go w magii, medycynie, jubilerstwie, pamiątkarstwie. Celem wychowawczym Muzeum Bursztynu w Gdańsku było rozpowszechnianie postawy sprzeciwiania się nielegalnemu i niszczącemu pas nadmorski wydobywaniu bursztynu, a także edukowanie rozróżniania oryginalnych, naturalnych kamieni i podrobionych np. farbowanych szklanych. Poszukiwania i wydobywanie bursztynów na terenie Gdańska jest znane z opowieści, legend i specjalistycznej literatury. O gdańskiej bursztynowej twórczości można do niedawna było się dowiedzieć jedynie z muzeów w Londynie, Berlinie, Wiedniu, Paryżu. Miało na to wpływ kilka czynników – straty odniesione podczas II wojny światowej, a także masowe wywożenie luksusowych wyrobów bursztynowych (wyprodukowanych w Gdańsku) poza granice Polski. Bardzo dużo cennych dzieł znajduje się w muzeach europejskich. Muzeum Bursztynu w Gdańsku przedstawia dzieje powstawania bursztynu, jego właściwości, pozyskiwania na cele obróbki na przestrzeni wieków. W Muzeum znajduje się wiele sal z drogocennymi bursztynowymi zabytkami. Na jednej z nich można podziwiać nietypową kolekcję okazów przyrodniczych (zbiór naturalnych form bursztynu) m.in. wielkich brył, inkluzji zwierzęcych, inkluzji roślinnych, rzadko spotykanych barw i odmian i przeróżnych żywic kopalnych występujących na całym świecie. Na innych salach występują przeróżne zabytki sztuki dawnej (zabytki pochodzące jeszcze z czasów rzymskich i początków średniowiecza). Najcenniejsze obiekty pochodzą ze „złotego okresu” rozwoju miasta Gdańsk (było ono wtedy jednym z najważniejszych ośrodków sztuki bursztynniczej).

Zabytki w Muzeum Bursztynu w Gdańsku

W Muzeum Bursztynu w Gdańsku znajduje się wiele cennych zbiorów, w tym budzące podziw zabytki sztuki dawnej (szkatułki, ołtarzyki, kabinety, medaliony, sztućce), współczesne wyroby rzemiosła artystycznego oraz nowoczesna biżuteria wybitnych projektantów. Jednymi z najpopularniejszych dzieł są:

• Kabinet w typie gdańskiej szafy barokowej, Johann Georg Zernebach, Gdańsk 1724 r.
• Inkluzja zwierzęca tzw. „Jaszczurki Gierłowskiej”
• Szkatułka ozdobna z szufladką, Gdańsk, poł. XVII w.
• Ołtarzyk domowy z Madonną na pół księżycu, Gdańsk, ok. 1680 r.
• Ołtarzyk domowy z krucyfiksem, Gdańsk, ok. 1680 r.

Kabinet w typie gdańskiej szafy barokowej z 1724 roku – autorstwa gdańskiego rzemieślnika Johana Georga Zernebacha to pewnego rodzaju sekretarzyk, który zawiera wiele szuflad, wykonanych z bursztynu o różnych barwach.

Inkluzja zwierzęca tzw. „Jaszczurki Gierłowskiej” – to jedyna w Polsce inkluzja jaszczurki. Wewnątrz bursztynowej bryłki, pochodzącej sprzed 40 mln lat znajduje się zmumifikowana jaszczurka. To niepowtarzalne znalezisko na skalę światową. To druga jaszczurka znaleziona w bursztynie bałtyckim na świecie. Pierwsza taka inkluzja została znaleziona w 1875 roku przez Richarda Klebsa. Bryłkę, odnaleziono w 1997 roku na jednej z gdańskich plaży (Gdańsk Stogi). Fundacja Bankowa imienia Leopolda Kronenberga podarowała ją Muzeum. Obok jaszczurki, w bryłce znajdują się włoski dębu i detrytus roślinny. To niezwykle istotne cechy w procesie identyfikacji inkluzji. Według badań jest to młoda jaszczurka. Mlecznobiała otoczka jej łapek jest dowodem na to, iż jest to jaszczurka bałtycka. Inkluzja po raz pierwszy została wystawiona na międzynarodowym sympozjum “Bursztyn bałtycki i inne żywice kopalne w Gdańsku w 1997 roku.

Szkatułka ozdobna z szufladką – to cenny eksponat historyczny pochodzący z przełomu XVII i XVIII wieku. Została zakupiona w nowojorskim antykwariacie Europeam Decorative Arts Company. Ma ona wymiary 8x14x10,5 cm. Ma charakterystyczne cechy. Cenny obiekt wyróżnia się interesującą kompozycją, wysoką precyzją wykonania, wysoką klasą wykonania detali i dobrym stanem.

Ołtarzyk domowy z Madonną na pół księżycu– eksponat pochodzi z około 1680 roku. Ma wymiary takie jak: wysokość 34 cm, szerokość 14,5 cm, głębokość 8,5 cm oraz wagę 416,8 gram. Jest to kompozycja architektoniczna, która zawiera cztery spiralne kolumny na prostokątnej podstawie, całość podpierają nóżki w formie spłaszczonych kul z dodatkiem dekoracji w formie puklowania. Co istotne, ołtarzyk jest wzbogacony bursztynowymi kaboszonami wraz z ornamentalną dekoracją intaglio, a także ażurowymi plakietkami z kości.

Ołtarzyk domowy z krucyfiksem – pochodzi z około 1680 roku. Jego wymiary to: wysokość 29,2 cm, głębokość 8,8, a waga 126,4 gram. To trójkondygnacyjny eksponat na sześciu nóżkach, dekorowany kaboszonami, uszakami i ażurową plakietą z postacią Chrystusa, który trzyma kłos. Konstrukcja podstawy jest drewniana i oklejona bursztynowymi płytkami, zdobiona bursztynowymi kościanymi elementami.

 

Jak dojechać do Muzeum Bursztynu w Gdańsku