Cech gdańskich bursztynników

Cech bursztynników w Gdańsku to cech gdańskich rzemieślników, którzy specjalizują się w obróbce bursztynu i wytwarzaniu z nich różnego rodzaju wyrobów, powstały w 1477 roku. Funkcjonował on do XVIII/ XIX wieku.

Trochę historii

Wzdłuż południowego brzegu Bałtyku (szczególnie okolice Półwyspu Sambijskiego i rejon przybrzeżny Zatoki Gdańskiej) występują ogromne złoża bursztynu. Bursztyn w tych okolicach znajdowany i obrabiany był przez ludzi już w środkowej epoce kamienia (Mezolit). W starożytnym Rzymie pozyskiwano na dużą skalę i wywożono surowiec znad Bałtyku na południe Europy tzw. bursztynowym szlakiem (więcej na temat bursztynowego szlaku). Ponadto tworzono z bursztynu różnorakie ozdoby, aż do momentu powstania państwa krzyżackiego w Prusach.

Krzyżacy od 1264 roku sukcesywnie ograniczali wolność zbiorów bursztynu i jego obróbki, następnie wprowadzili całkowity zakaz posiadania przez ludzi tego szlachetnego surowca. Co więcej, zmonopolizowali jego pozyskiwanie (tworząc sieć skupu bursztynu), a także handel nim. Cały zbiór surowca gromadzili w Królewcu i tam też sprzedawali przeróżnym europejskim rzemieślnikom. W szczególności z Lubeki i Brugii (wpłynęło to na wyspecjalizowanie się tych ośrodków w bursztynnictwie). Całkowity handel bursztynu miał miejsce w Królewcu, który stał się głównym ośrodkiem bursztynu. Jedynie Zakon Krzyżacki czerpał zyski z handlu bursztynem.

Sytuacja zmieniła się po utracie przez Zakon Pomorza Gdańskiego w wyniku przegranej wojny trzynastoletniej i ustaleń pokoju toruńskiego z 1466 roku. Wydarzenia te doprowadziły do zniesienia zakazu produkcji wyrobów z bursztynu i monopolu państwowego na handel i pozyskiwanie jantaru. Skutkiem tego był rozwój sieci skupu, handlu i produkcji bursztynu. Już w 1477 roku zaczęła tworzyć się grupa rzemieślników, których specjalizacją była obróbka bursztynu. Co zaskakujące, grupa ta była liczna na tyle, że 31 marca 1477 roku założyła swój cech. Do zawarcia umów (w 1480 i/lub w 1496 roku) doprowadziły wieloletnie wzajemne negocjacje cechu, króla Polski i gdańskiej rady miejskiej oraz wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Dzięki tym wszystkim działaniom dość duże ilości bursztynu sambijskiego kupował gdański cech.

Od 1699 roku zaczęto zawierać regularnie następne umowy na zakup dużych partii bursztynu sambijskiego (obowiązywały one do 1705 roku). Mierzeja Wiślana stanowiła kolejne źródło złóż bursztynu. Cech gdańskich bursztynników uzyskał monopol od władz Gdańska na skup bursztynu pochodzącego z tamtych stron. Miało to miejsce w 1571 roku.

Za szczyt rozkwitu cechu gdańskich bursztynników uważa się II połowę XVII wieku.

Liczył on wtedy 50 mistrzów i trwał aż do 1725 roku. Zaś kryzys nastąpił w 1726 roku. Miał on związek z problemami związanymi z pozyskiwaniem surowca, a także spadek popytu w Europie na wyroby bursztynowe (od II ćwierci XVIII wieku). Działo się tak przez pojawienie się w sztuce rokoka. Kryzys doprowadził do rychłego spadku mistrzów bursztynnictwa w Gdańsku.

Cech przestał istnieć na przełomie XVIII/XIX wieku. Po wielu latach w Gdańsku powstała organizacja zrzeszająca rzemieślników i artystów, tworzących w bursztynie, a także naukowców, którzy zaczęli badania nad tą substancją – Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników.